John Reed’in tanıklığı

John Reed (1915)

5 Mayıs 2025 tarihinde yayımladığımız Rosa Luxemburg’un tanıklığı başlıklı yazıda, Luxemburg’un 1918’de kaleme aldığı Rus Devrimi broşüründen yola çıkarak, Stalinist karşı-devrimden önce hem Sovyetler Birliği’nde hem de dünya genelinde Trotskiy’in Lenin’le birlikte Ekim Devrimi’nin iki büyük önderinden biri olarak kabul edildiğini vurgulamıştık.

Bu kısa yazıda da benzer bir yöntem izleyeceğiz ve aynı konuda Ekim Devrimi’ni içeriden anlatan Amerikalı sosyalist gazeteci ve devrimci Marksist John Reed’in (1887–1920) Dünyayı Sarsan On Gün adlı kitabındaki tanıklığına başvuracağız.

Lenin, kitabın Rusça çevirisine yazdığı kısa önsözde, Reed’in, önderlik ettiği Ekim Devrimi'ne tanıklığını şu sözlerle onaylar:

John Reed’in Dünyayı Sarsan On Gün adlı kitabını büyük bir ilgi ve hiç azalmayan bir dikkatle okudum. Dünya işçilerine tereddütsüzce öneriyorum. Milyonlarca nüsha hâlinde basılmasını ve tüm dillere çevrilmesini görmek isterim. Bu eser, proleter devrim ve proletarya diktatörlüğünün ne demek olduğunu en gerçekçi ve en canlı şekilde ortaya koymaktadır. Bu meseleler yaygın biçimde tartışılıyor; ancak kişi, bu fikirleri kabul veya reddetmeden önce, kararının tam önemini kavramalıdır. John Reed’in kitabı, uluslararası işçi hareketinin temel sorunu olan bu meseleyi aydınlatmada kesinlikle yardımcı olacaktır.

(N. Lenin, 1919 sonu) [*]

Louis Fischer, The Life of Lenin [Lenin’in Yaşamı] adlı kitabında bu önsözü yazmadan önce “Lenin’in John Reed’in kitabını iki kez okudu[ğunu]” belirtir [**] ve bu da Lenin’in Reed’in tanıklığına ne kadar büyük bir değer verdiğinin bir başka göstergesidir.

Lenin’in bu coşkulu onayı, Reed’in yaşananları kayda geçirme ustalığını Ekim Devrimi’nin en yüksek otoritesinin ağzından tescillemiştir. Bugün de Dünyayı Sarsan On Gün, Ekim Devrimi’ni ve devrime giden süreçte farklı Bolşevik liderlerin rollerini anlamak isteyenler için hâlâ bir başucu eseridir.

Yukarıda belirttiğimiz gibi, daha önce Luxemburg’un broşürü üzerinden yaptığımız basit ama düşündürücü gözlemi bu yazıda Reed’in kitabı için yineliyoruz. Kitabın Yordam Kitap tarafından yayımlanmış olan Türkçe çevirisinde,

Lenin 81 kez,
Trotskiy 99 kez,
Zinovyev 15 kez,
Kamenev 34 kez,
Buharin 3 kez ve
Stalin yalnızca 2 kez (o da devrimden sonra kurulan ve Reed’in belge olarak kitabına aldığı Halk Komiserleri listesinde adı geçtiği için) anılmaktadır. 

Diğer bir deyişle, Reed’in başyapıtında Stalin’in devrime aktif katkısına dair tek bir satır bile bulunmamaktadır.

İşte Lenin tarafından büyük bir coşku ile tavsiye edilen, tüm dillere çevrilmesi ve milyonlarca basılması istenen bu eser, tam da bu yüzdendir ki, onun ölümünün hemen ardından Stalin tarafından karalanacak ve daha sonra da Stalinist rejim altında Sovyetler Birliği’nde onlarca yıl yasaklı kalacaktır.

[*] John Reed, Dünyayı Sarsan On Gün, çev. Rasih Güran, Yordam Kitap, 3. basım, İstanbul, Ekim 2011, s. 8.

[**] Louis Fischer, The Life of Lenin, Harper & Row, 1. basım, New York, 1964, s. 124.