Anatoliy Lunaçarskiy’in tanıklığı

Bolşeviklerin ilk Eğitim Bakanı Anatoliy Lunaçarskiy (1875–1933), 1917 Ekim Devrimi’nin hemen ardından hem teorisyen hem uygulayıcı olarak Sovyet kültür hayatının örgütlenmesinde belirleyici bir rol oynamıştır.

Lunaçarskiy, 1923’te Sovyetler Birliği’nde dönemin en çok okunan yapıtlarından biri olan Devrimci Silüetler (Revolutionary Silhouettes) adlı kitabını yayımladı. [*] Bu eser, ağırlıklı olarak 1917’de Bolşevik Parti saflarında öne çıkan isimlerin kısa portrelerinden oluşan bir seçkidir. Lunaçarskiy’in ustaca ve canlı üslubuyla kaleme aldığı bu biyografik yazılar hem liderlerin devrimdeki rollerini hem de kişisel yönlerini yalın bir dille aktarır.

Kitap, her biri bir önderin adını taşıyan bölümlerden oluşur. İlk iki bölüm, Ekim Devrimi’nin en etkili iki ismi Vladimir Lenin ile Lev Trotskiy’e ayrılmıştır; ardından Grigoriy Zinoviyev, Yakov Sverdlov, Moiseiy Volodarskiy, Moiseiy Uritskiy ve diğerleri gelir. Ancak Lunaçarskiy, eserini yalnızca Bolşeviklerle sınırlamaz; eski Rus Marksist hareketinin kurucularından Georgiy Plehanov ve Yuliy Martov’a da yer vererek ülkesindeki sosyalist hareketin görece geniş bir panoramasını sunmayı amaçlar.

Yazarın anılarına dayanan ve Ekim Devrimi önderlerine dair çok değerli bilgiler içeren bu kitap ne yazık ki hâlâ tam metniyle Türkçeye çevrilmedi. Türkiye’de sosyalist solu 100 yıldır boyunduruğu altında tutan Stalinizmin işine gelmeyen pek çok kitap gibi, Devrimci Profiller de ambargoya maruz bırakılmış ve unutturulmuş kitaplardan biridir. Ancak kitabın Trotskiy başlığını taşıyan ikinci bölümünün Türkçe çevirisine, Troçkist adlı web sitesinden erişmek mümkündür.

Lunaçarskiy, Devrimci Silüetler’de Yosif Stalin’e ayrı bir bölüm ayırmaz; çünkü Stalin’in devrim anındaki ve hemen sonrasındaki önemi ve ağırlığı, diğer önderlerle kıyaslanamayacak ölçüde sınırlı kalmıştır. Metinde adı yalnızca bir kez, o da geçerken anılır. Öte yandan Devrimci Silüetler’de Lenin’in adı 144, Trotskiy’in 107, Zinoviyev’in ise 55 kez geçer ki bu rakamlar, devrim öncesinde ve devrimi izleyen ilk yıllarda, hangi Bolşevik Parti önderinin gerçekte ne kadar siyasi ağırlık taşıdığını gösteren somut ve çağdaş bir kanıttır.

[*] Kitabın ilk baskısı, 1923’te Moskova’da Transpozsektsiya tarafından 10.000 adet olarak yapıldı. 1924’te aynı içerikle—bazı küçük editoryal değişikliklerle—Kiev’deki Ukrayna Devlet Basım Evi tarafından yeniden yayımlandı. Bürokratik karşı devrim sürecinde kitabın içeriği, yalan ve ağır çarpıtmaya dayalı Stalinist resmi tarih yazımıyla kısa süre içinde bağdaşmaz hale geldi. Devrimci Silüetler’in Sovyetler Birliği’nde basımı durduruldu ve “sakıncalı kitap” ilan edildi. Ancak 41 yıl sonra, 1965’te, kitabın ağır biçimde sansüre uğramış bir versiyonu Sovyetler Birliği’nde yeniden yayımlandı.