Ekim Devrimi’nin gerçek önderleri kimdi?

George Lansbury’nin tanıklığı

George Lansbury (1859 – 1940), 1932–1935 yılları arasında Britanya’daki İşçi Partisi’nin liderliğini yapmış, [*] Hıristiyan pasifist ve sol reformist kimliğiyle tanınan bir politikacı ve gazeteciydi. 1911’de Daily Herald gazetesinin kuruluşuna öncülük etti ve 1913’te editörlüğünü üstlendiği bu gazete aracılığıyla Birinci Dünya Savaşı’na karşı çıktı; 1917 Ekim Devrimi’ni de açıkça destekledi.

Rusya’daki sosyalist devrimi ve ülkede yaşananları yerinde görmek isteyen Lansbury, 1920 yılının başlarında, iç savaşın henüz sürdüğü bir dönemde Sovyet Rusya’yı ziyaret etti. Yaklaşık 25 gün süren bu gezide edindiği izlenimleri, What I Saw in Russia (1920) [Rusya’da Gördüklerim] başlıklı kitabında topladı. [**]

George Lansbury bir mitingde konuşma yaparken (1935)

Bolşevik devrimine ve onun dünya işçi sınıfına örnek olma potansiyeline büyük sempati duyan Lansbury, kitabında devrimin yarattığı heyecanı, toplumsal dönüşüm için gösterilen kolektif çabayı ve "yeni bir dünya" kurma arzusunu samimiyetle aktarır. Fabrikalarda, sokaklarda ve toplantılarda gözlemlediği bu kolektif ruh halini özellikle vurgular.

Bununla birlikte Lansbury nesnel bir tutum benimsemeye önem verir: iç savaşın ve dış müdahalenin yol açtığı yıkımı, kıtlığı, sefaleti ve altyapı çöküşünü de kitapta açıkça tasvir eder. Sokaklardaki aç çocuklar, harap olmuş şehirler ve halkın olağanüstü güçlüklerle mücadelesi, onun metninde sansürsüz bir şekilde yer alır.

Lansbury, özellikle kadınların konumundaki radikal değişimi ve eğitim, sağlık, sanayi gibi alanlarda toplumsal yaşamın yeniden örgütlenmesine hayranlık duyar. Devrimin yalnızca siyasi ve ekonomik değil, aynı zamanda köklü bir sosyal ve kültürel dönüşüm olduğunu vurgular; “yeni Sovyet insanı”nın yaratılma çabalarına dikkat çeker.

Kitabın en çarpıcı yönlerinden biri, Lansbury’nin Lenin, Çiçerin, Kalinin, Zinovyev ve Kollontay gibi önde gelen Bolşeviklerle yaptığı görüşmelere yer vermesidir. [Trotskiy, Lansbury Moskova’ya ulaşmadan birkaç gün önce şehirden ayrıldığı için, görüşmeleri mümkün olmaz.] Bu görüşmeler, Bolşevik Parti liderlerinin düşüncelerini, hedeflerini ve dönemin zorlukları karşısındaki yaklaşımlarını doğrudan aktarması açısından büyük değer taşır. Özellikle Lenin’le yapılan görüşme, kitabın en öne çıkan bölümlerinden biridir.

Özetle What I Saw in Russia, 20. yüzyılın en önemli siyasi dönüşümlerinden birinin tam kalbine yapılmış bir yolculuğun tutkulu, çoğunlukla iyimser, hatta yer yer naif ama genel olarak nesnel bir tanıklığıdır. Lansbury, Ekim Devrimi’ni sol-sosyal demokrat bir sempatizanın gözünden kayda geçirir. [Kitabın İngilizce baskıları (1920’deki ilk baskısı ve sonraki yıllarda yapılmış olan baskılar) piyasada ve internette bulunabiliyor. Ne var ki bu önemli eserin Türkçe çevirisi henüz yayımlanmış değil.]

Gelelim, Ekim Devrimi’nin gerçek önderleri kimdi? başlıklı dizimizin sonunda sistemli bir biçimde yer verdiğimiz isim istatistiklerine; yani, ele alınan kitapta hangi Bolşevik liderin adından kaç kez söz edildiğini gösteren verilere. Lansbury’nin kitabında Lenin’in adı 34, Trotskiy’in adı 12, Çiçerin’in adı 5, Zinovyev’in adı 3, Kamenev’in adı 3, Kalinin’in adı 2 ve Kollontay’ın adı 2 kez geçiyor. Stalin’in adı ise Lansbury'nin Rusya’da gördükleri arasında bir kez olsun zikredilmiyor.

[*] George Lansbury’nin 1932–1935 yılları arasındaki İşçi Partisi liderliği, sendika bürokrasisinin müdahaleleriyle sona erdi. Hıristiyan pasifisti olan Lansbury, 1933 İşçi Partisi konferansında tek taraflı silahsızlanmayı savundu ve savaşlara katılmama taahhüdünde bulundu. Bu tutumu, Sendikalar Kongresi (TUC) tarafından sert biçimde eleştirildi ve 1935’te sendika bürokrasisinin baskısıyla bu politika geri çekildi. Özellikle Taşımacılık ve Genel İşçiler Sendikası lideri Ernest Bevin, Lansbury’ye karşı yürütülen kampanyanın öncülüğünü yaptı. Bevin, daha sonra 1940–1945 yılları arasında savaş dönemi ulusal birlik hükümetinde Çalışma Bakanı oldu ve savaş sonrasında NATO’nun Sovyetler Birliği’ne karşı askeri-emperyalist bir ittifak olarak kurulmasında kilit rol oynadı.

[**] George Lansbury Sovyet Rusya’yı Şubat ve Mart 1920 arasında ziyaret etti. Ziyaretine ilişkin notlarını aynı yılın Haziran ayında yayımladı: George Lansbury, What I Saw in Russia, Boni and Liveright, New York, 1920. (İngilizce okuyabilenler için kitabın dijital kopyalarına ve transkripsiyonlarına çevrimiçi ortamda erişmek mümkün.)