Stalinist karikatürler

Bir önceki İlginç kitap, yanıltıcı kapak başlıklı yazıda, Alain Frerejean’ın Stalin Troçki’ye Karşı adlı kitabının kapağında Yapı Kredi Yayınları (YKY) tarafından kullanılan afiş üzerinde durmuş ve bu afişin, arka kapakta iddia edildiği gibi bir Stalinist propaganda ürünü değil, Bolşeviklere karşı yürütülen karşı-devrimci propagandanın örneklerinden biri olduğuna işaret etmiştik.

Bu yazıyı yayımladıktan sonra, Frerejean’ın kitabının kapağında yer alabilecek -yıllar içinde çeşitli yayınlarda karşıma çıkmış, Trotskiy’i hedef alan Stalinist kara propaganda karikatürleri ve afişleri- aklıma geldi. Erişebildiğim bu örnekleri kısa açıklamalar eşliğinde bir araya getirmenin, Stalinist propaganda aygıtının nasıl işlediğine ve rejimin yalanlarını yeniden üretmeye nasıl katkıda bulunduğuna dair küçük ama aynı zamanda önemli bir kesit sunacağını düşündüm.

Bu karikatürler ve afişler, Stalinist bürokrasinin her türlü manevrasını karikatür yoluyla meşrulaştıran; ruhunu, iktidarı işçi sınıfının elinden gasp etmiş ayrıcalıklı bürokratik katmana satmış Sovyet çizerler tarafından üretildi. Stalin döneminde, pek çok sanatçı ve entelektüel gibi bu karikatüristler de Ekim Devrimi’ne ihanet eden bürokratik gericiliğin önünde diz çöktüler; boyun eğdiler ve bürokratik karşı-devrimin hizmetkârları oldular.

1920’li yılların ortalarına kadar övgüler yağdırdıkları Trotskiy’e ve diğer Bolşevik önderlere yönelttikleri saldırılar son derece mide bulandırıcıydı. Bu karikatürlerde, özellikle Trotskiy’i resmederken rejimin antisemitizmini de dile getirdiler ve onu Moskova Duruşmaları aracılığıyla Nazilerle ilişkilendirdiler. Stalin hayattayken ona taparcasına bağlıydılar; ancak ölümünün ardından hayatta kalanlar, bir zamanlar yere göğe koyamadıkları bu lidere hemen sırt çevirdiler.

Boris Yefimov (1997)

Aralarından biri, Stalin’in gözde karikatüristi -Devlet Sanatçısı (1967), Sosyalist Emek Kahramanı (1990), iki kez Stalin Ödülü (1950, 1951) sahibi, SSCB Sanat Akademisi üyesi (1954)- Boris Yefimov, 108 yaşına kadar yaşadı. Stalin’in ölümünün ardından eski sevgili liderine artık “katil” diyen Yefimov, Sovyetler Birliği’nin çöküşünün ardından ise on yıllarca hizmet ettiği rejimden hor görüyle söz eder oldu.

Bu karikatüristlerin çoğu, Stalinist karşı-devrim sürecinin başlamasından önce de propaganda amaçlı çalışmalar yapıyordu. Ancak o dönemde propaganda, gerçek sosyalizmin, kapitalist sömürüye karşı mücadelenin, toplumsal eşitliğin, özgürlüğün ve dünya devriminin hizmetindeydi. Stalinist rejim altında ise aynı araçlar, ayrıcalıklı bürokrasiyi savunmak ve bu karşı-devrimci sürece muhalefet edenleri itibarsızlaştırmak için kullanıldı.

* * *

BU MÜZİKTEN BIKTIM! (ya da “Bu Müzik Sinir Bozucu!”)

Alt yazı: “Çalıp duruyoruz ama kimse yanımıza gelmiyor!”

Karikatürist: K. Eliseyev - Krokodil dergisinin kapağı – Kasım 1927

Karikatür, Birleşik Muhalefet’in liderleri Zinoviev, Trotskiy ve Kamenev’i alaycı bir şekilde tasvir ediyor. Trotskiy el orgunu çalan adam, Kamenev papağan, Zinoviev ise şarkıcı kadın olarak resmedilmiş. Karikatür, Büyük Terör (1936-38) döneminden yaklaşık on yıl önce yayımlandığı için hiciv tonu görece daha yumuşak.

* * *

Karikatürist: Viktor Deni - 1930

Karikatürde Trotskiy, ağzında kan damlayan bir kalemle tasvir ediliyor; bu, “kanla yazmak” ya da kötü niyetli, yıkıcı propaganda yapmak anlamına geliyor hiç kuşkusuz. Alnında "Daily Express" logosunu taşıyor. Bu damga, söz konusu burjuva gazetesine makale yazdığı için ona yakıştırılmış.

* * *

Küçük Yahuda Trotskiy (ya da “Yahuda Trotskiy”)

Karikatürist: Viktor Deni - 1936

Karikatürist, 1930’da yaptığı yukarıdaki portrenin benzer bir versiyonunu üretmiş. “İuduşka” (küçültme ekiyle Yahuda) ifadesi aracılığıyla Lev Trotskiy, alaycı ve aşağılayıcı bir biçimde hain olarak tasvir ediliyor.

* * *

Krokodil dergisinin kapağı - 1936

Karikatürist: Tespit edilemedi

“On Altılar”ın yargılanmasını (Birinci Moskova Duruşmaları, göstermelik dava) konu alan bir propaganda karikatürü. Sanıklar, büyük bir Nazi gamalı haçının kolları üzerinde farklı gruplar hâlinde duruyor.

* * *

Krokodil dergisinde yayımlanmış bir karikatür - 1936

TERÖR

Karikatürist: Tespit edilemedi

Terör kartı. Kartın üst kısmındaki Nazi subayı Adolf Hitler'i, alt kısmındaki figür ise Lev Trotskiy'i temsil ediyor. Trotskiy, Nazi terörünün taşeronu veya ajanı olarak gösteriliyor.

* * *

YILANI / HAŞEREYİ YOK EDİN! 

Alt yazı: HALKIN DÜŞMANI TROTSKİY'İ VE ONUN KANLI FAŞİST ÇETESİNİ YERYÜZÜNDEN SİLİN!

Trotskiy’in taşıdığı ve elinden düşen belgeler: KAPİTALİZMİN RESTORASYONU, CASUSLUK-SABOTAJ EYLEMLERİ, VATAN HAİNLİĞİ, SSCB'NİN ÇÖKERTİLMESİ, SAVAŞ, KARŞI DEVRİMCİLERLE GİZLİ ANLAŞMA, FAŞİZM, TOPLU KATLİAMLAR-TOPLU İNFAZLAR...

Karikatürist: Viktor Deni - 1937

* * *

Toptan ve Perakende Satış Yapıyoruz

SSCB Haritası

Karikatürist: Boris Yefimov - 1937

G. Pyatakov, L. Trotskiy ve K. Radek SSCB haritasını tutarken, solda L. Serebriyakov kanlı elleriyle Alman ve Japon generallere haritayı gösteriyor. "Halk düşmanları" Sovyet topraklarını parça parça ya da toptan satmaya hazır olduklarını söylüyorlar.

* * *

Karikatürist: Kukriniksiy (üç sanatçıdan oluşan bir karikatürist kolektifi) - 1937

Trotskiy, kanlı ellerini sivri tepelikli bir Prusya miğferinde yıkarken resmedilmiş. Arkasında, yerde dağınık biçimde duran çeşitli silahlar görülüyor; ayrıca bir gamalı haç biçimindeki askılıktan kirli bir havlu sarkıyor.

* * *

Karikatürist: Kukriniksiy kolektifi - 1937

Bir grup “Trotskist”, Nazizmi sembolize eden bir Nazi subayını omuzlarında taşıyor. Subay, kolunun altında süs köpeği gibi resmedilmiş bir Trotskiy figürüyle birlikte gösterilmiş. Nazizmi taşıyanlar ise Karl Radek, Georgi Pyatakov, Leonid Serebryakov ve Grigori Sokolnikov. Bu isimlerin tamamı Moskova Duruşmaları’nın kurbanı oldular.

* * *

Karikatürist: Kukriniksiy kolektifi - 1937

“Yezhov” adı, Rusçada “kirpi” anlamına gelen yezh sözcüğünü içeriyor. Burada, “Yezhov’a çelik kirpi eldiven" giydirilerek bir kelime oyunu ve esprisi yapılmış. Bununla Yezhov'un sertliğinin ve otoritesinin yüceltilmesi amaçlanmış.

* * *

HALK DÜŞMANLARI

Alt yazı: Yahuda Trotskiy ve onun soyu (ya da “dölü”)

Karikatürist: Boris Yefimov - 1937

Alt yazıda kullanılan “döl” sözcüğü elbette aşağılayıcı bir ton taşımaktadır. Karikatürde, Trotskiy’in ardından koşar adım gelen figür, bu karikatürün yayımlanmasından iki yıl sonra, 1939’da Stalinist ajanların düzenlediği bir komplo sonucu Paris'te öldürülecek olan büyük oğlu Lev Sedov'dur.

* * *

Küçük Yahuda Trotskiy ve Onun Dalkavuk Haydutları - Vatanı Yıkma ve Satma Peşinde Koşan Uşaklar

Alt yazı: Anti-Sovyet Trotskist Merkez Davası kapsamında Piyatakov, Radek, Sokolnikov, Serebriyakov ve diğerlerinin yargılanmaları.

Karikatürist: Boris Yefimov - 1937

Karikatürde, İkinci göstermelik Moskova Duruşmaları’na (Paralel Anti-Sovyet Trotskist Merkez Davası) gönderme yapılıyor.

* * *

YEZHOV’UN ÇELİK ELDİVENLERİ

YAŞASIN NKVD ÜYELERİ - BÜYÜK VATANIMIZIN SADIK EVLATLARI!

YAŞASIN STALİN’İN HALK KOMİSERİ NİKOLAY İVANOVİÇ YEZHOV!

Karikatürist: Boris Yefimov - 1937

Nikolay Yezhov, üzerinde “Trotskiy-Buharin-Rikov ajanları, yıkıcıları ve sabotajcıları” yazan, çok başlı ve gamalı haç kuyruklu bir yılanı boğarken resmedilmiş. Yezhov, 1936-1938 yılları arasında NKVD’nin (İçişleri Halk Komiserliği) başında bulunuyordu ve Stalin’in direktifleri doğrultusunda yürütülen “Büyük Temizlik”in başlıca uygulayıcısıydı.

* * *

KENDİ SONLARINA DOĞRU YÜRÜYORLAR!

SAVAŞ

YAHUDA TROTSKİY

CASUSLUK / İHANET

Karikatürist: Viktor Deni - 1937

* * *

Faşizmin Kuduz Köpeği

Karikatürist: Boris Yefimov - 1938

Buharin ve Trotskiy'in kafalarını taşıyan çift başlı kuduz köpeğin tasması Nazizmin elinde.

* * *

ONLARIN VATANI

FATERLAND (Almanca "vatan")

Berlin'deki “Vaterland” ("Vatan") restoranında, anti-Sovyet “sağ-Trotskist blok” temsilcisi Çernov ile İkinci Enternasyonal'in lideri ve Alman istihbarat ajanı Dan arasında bir toplantı yapılmasıyla ilgili bir kumpas kuruldu.

Karikatürist: Boris Yefimov - 1938

Karikatürde Rikov, Buharin, Trotskiy ve diğerleri, Nazi efendileri tarafından beslenen domuzlar olarak gösteriliyor.