Belge

Trotskiy’e ilişkin Türk istihbaratının kısa bir süre önce yayımlanan bir raporu

Bölüm 1 | Bölüm 2 | Bölüm 3 | Bölüm 4 | Bölüm 5

OGPU ajanı Davranof hakkında biraz daha fazla bilgiye ulaşmak amacıyla, birkaç yıl önce okuduğum Georges Agabekov’un OGPU: The Russian Secret Terror [OGPU: Gizli Rus Terörü] adlı kitabını yeniden gözden geçirdim. Georges Sergeeviç Agabekov (1896–1937), OGPU için çalışan önemli bir ajan ve istihbarat subayıydı. OGPU’da üst düzey görevlerde bulunmuş, 1930’da Batı’ya sığınarak Sovyet casusluk faaliyetleri hakkında önemli bilgiler paylaşmıştı. Kaçışının ardından yayımlanan bu kitabında, özellikle Orta Asya ve Orta Doğu’daki Sovyet istihbarat operasyonlarını ifşa etmişti.

Agabekov’un kitabında OGPU’nun İstanbul’daki faaliyetlerine dair de dikkate değer bilgiler yer alıyor. OGPU’nun, Yakın Doğu’daki casusluk faaliyetleri için İstanbul’u bir üs olarak kullandığı ve bu şehirdeki operasyonlarının ayrıntılı biçimde anlatıldığı görülüyor. Yazar, OGPU’nun Türkiye’deki çalışmalarını özellikle Trotskiy’in sürgün dönemi ve Sovyet ajanlarının bu süreçteki rolleri bağlamında ele alıyor. Kitapta ayrıca, OGPU’nun İstanbul’daki gizli ağlarının organizasyon yapısı ile bu ağların bölgedeki diğer ülkeler üzerindeki etkilerine de değiniliyor.

Ancak kitap yalnızca Agabekov’un Batı’ya iltica ettiği 1930 yılına kadar olan gelişmeleri kapsadığından, bu tarihe kadar İstanbul’da görev yapan, gerçek ya da sahte adıyla Davranof isimli bir ajana değinmiyor. Bu durum, Davranof’un İstanbul’da Agabekov’un ifşaatlarının ardından, yani 1930’dan sonra OGPU adına faaliyet göstermeye başladığı ihtimalini güçlendiriyor.

Agabekov’un ifşaatları, Yakın Doğu ve Orta Asya’daki Sovyet istihbarat ağlarının büyük ölçüde açığa çıkmasına ve birçok ajanın tutuklanmasına neden olmuştu. Bu sarsıcı darbenin ardından OGPU’nun söz konusu bölgelerdeki ajan kadrolarında kapsamlı değişikliklere gitmek zorunda kaldığı biliniyor. Açığa çıkan ajanların yerini doldurmak ve güvenlik açıklarını kapatmak üzere yeni isimlerin ve stratejilerin devreye sokulduğu rahatlıkla öne sürülebilir.

Davranof’un büyük olasılıkla Agabekov’un ifşaatlarının ardından, yani 1930’dan sonra göreve başlayan bir OGPU ajanı olduğunu belirledikten sonra, açık kaynaklardan yararlanarak internet üzerinde bir araştırma yaptım. Bu araştırmalar sırasında, İstanbul’da ticari faaliyet gösteren bir Nikola Davranof’un varlığına dair izlere ulaştım.

Karşıma çıkan ilk belge, 1934 tarihli bir ticari yazışmaydı. İncelediğimiz istihbarat raporundan iki yıl sonrasına ait bu mektup, kömür alımına dair düzenlenmişti. Mektubun antetli kâğıdından, Nikola Davranof’un Galata’da faaliyet gösterdiği, İstanbul şubesinin Kürkçü Han’da yer aldığı ve kömür deposunun Kuruçeşme’de bulunduğu anlaşılıyor. İstihbarat raporunda, Davranof’un “Fındıklı'da kömür deposu sahiplerinden” birinin eşi hakkında bilgi verdiğinin belirtilmesi de doğru iz üzerinde olduğumuza işaret ediyor.

19 Aralık [Kânunuevvel] 1934 tarihli mektup

Aynı antetli kâğıda yazılmış 1935 tarihli başka bir mektubun görseline de çevrimiçi eriştim. Bu mektup, Sovyet yumurta talaşlarının satışı için Balıkesir Ticaret Odası’na gönderilmiş.

21 Mart 1935 tarihli mektup

Çevrimiçi gazete arşivlerinde Davranof’un şirketine ait ilanlara da rastladım. Akşam gazetesinin 27 Ekim 1932 tarihli sayısının 16. sayfasında yayımlanan bir ilanda, Davranof’un kömür satışı yaptığı görülüyor. Bu ilanda, bir yazım hatasıyla Nikola Davranof’un adı “M. Davranof” olarak geçmiş. Ancak ilandaki telefon numarası ve adres, 1934 ve 1935 tarihli antetli mektuplardaki bilgilerle örtüşüyor.

Akşam gazetesi, 27 Ekim 1932, s. 16

Aynı ilan, Cumhuriyet gazetesinde 21 Ekim, 27 Ekim ve 8 Kasım 1932 tarihlerinde; Milliyet gazetesinde 24 Ekim ve 7 Kasım 1933 tarihlerinde; Akşam gazetesinde ise 20 Ekim 1933 tarihinde yayımlanmış.

Cumhuriyet gazetesinin 8 Nisan 1936 tarihli 9. sayfasında yer alan ve Beyoğlu Altıncı Noterliği’ne hitaben yazılmış resmi bir ilan, Davranof’un bu tarihte de İstanbul’da faaliyet göstermeye devam ettiğini ortaya koyuyor.

Cumhuriyet gazetesi, 8 Nisan 1936, s. 9

Son Posta gazetesinin 15 Eylül 1937 tarihli sayısının 12. sayfasında yayımlanan bir ilandan ise Davranof’un iş adresinin değiştiği (Mahmutpaşa’ya taşındığı) ve ithal kontrplak satmaya başladığı anlaşılıyor.

Son Posta gazetesi, 15 Eylül 1937, s. 12

Davranof’un daha sonra jaluzi işine yöneldiği ve reklamlarının 1940 yılının ortalarına kadar yerel basında yayımlanmaya devam ettiği görülüyor. 1932 öncesine ait herhangi bir ilan ya da habere ise rastlayamadım. Ancak Nisan 1943 tarihli, aynı Mahmutpaşa adresini taşıyan Davranof antetli bir mektup zarfının görseline internet üzerinden ulaşabildim.

Nikola Davranof antetli zarfıyla Almanya'ya gönderilmiş bir mektup (Nisan 1943) [*]

Tüm bu verilere dayanarak, büyük olasılıkla Davranof’un 1932 yılında ya da hemen öncesinde, Sovyet kömür tüccarı kisvesi altında İstanbul’da OGPU ajanı olarak faaliyet göstermeye başladığını ve zaman zaman faaliyet gösterdiği sektörü değiştirmekle birlikte en azından 1943 yılına kadar bu çalışmalarını sürdürdüğünü söyleyebiliriz. Elbette, elimizdeki veriler eksiksiz olmadığından kesin bir iddiada bulunmamız mümkün değil.

Sonuç olarak, istihbarat raporunda adı geçen OGPU ajanı Davranof ile açık kaynaklardan izini sürdüğümüz Nikola Davranof’un aynı kişi olma olasılığı oldukça yüksek. O yıllarda İstanbul’da Davranof soyadını taşıyan birden fazla kişinin yaşaması pek olası görünmüyor. Ayrıca Sovyet ajanlarının ticari işletmeleri paravan olarak kullanmaları da sıkça başvurulan bir yöntemdi.

[*] Mektubun, o tarihte Nazi yönetimi altındaki Almanya'ya gönderilmiş olması, akla önemli sorular getiriyor. Ancak burada bu sorular üzerinde durmayacağım, zira bunları tartışmama izin verecek hemen hiçbir veriye sahip değilim.

Devam edecek