On Vartan İhmalyan’s political autobiography, Bir Yaşam Öyküsü (A Life Story) (9)

From Vartan İhmalyan’s pen: İsmail Bilen (3)

In our article titled Stalin’s massacre of foreign communists, published on 28 February 2025, we noted that a significant number of foreign communists were also among the victims of Stalinist terror in the Soviet Union -particularly during the years of the Great Terror (1936-1939):

During those years, nearly half of the regimes in Europe were fascist or semi-fascist totalitarian states. Many communists, socialists, and individuals with democratic leanings fled these oppressive regimes and sought refuge in the Soviet Union. Additionally, there were numerous internasyonalistı who had served in the Red Army and the War Commissariat and chose to remain in the Soviet Union after the civil war instead of returning to their home countries.

Therefore, in the 1930s leading up to the Great Terror, tens of thousands of foreign communists and communist sympathizers were living in the Soviet Union. However, many of them faced severe repression and lost their lives during the purges of 1936-39 and the subsequent waves of Stalinist terror, both large and small.

"Enemies of the people" writhing in the clutches of Yezhov

Moreover, as the historian Roy Medvedev pointed out, the survival rate of communists imprisoned under the repressive regimes of capitalist European countries was considerably higher than that of those in the Soviet Union:

Many Italian, Finnish, Austrian, Spanish, Czechoslovakian, French, Rumanian, Dutch, and even American and Brazilian Communists were arrested and died. It is a terrible paradox that the West European Communist leaders and activists who lived in the USSR perished, while most of those who were in prison in their native lands in 1937-38 survived. [*]

Those leaders of various communist parties who, for one reason or another, managed to survive the Stalinist terror without falling victim to it were, in fact, inextricably bound to the clique in the Kremlin. Not only did they enjoy bureaucratic and material privileges, but they also bore considerable responsibility for the deaths, torture and suffering of their comrades, having acted as accomplices to this very clique.

Of course, among the Turkish communists residing in the Soviet Union, there were also those who paid a heavy price in this way. In his political autobiography Bir Yaşam Öyküsü (A Life Story), Vartan İhmalyan recounts various examples of the grave injustices suffered by some Turkish communists living in the Soviet Union and other Warsaw Pact countries during and after Stalin’s era, and highlights İsmail Bilen’s role in these events.

The testimony of Sabiha Sümbül

Salih Hacıoğlu

Regarding the sinister role played by Bilen in this context, İhmalyan’s book includes the text of a speech delivered by Sabiha Sümbül -the widow of Baytar Salih Hacıoğlu (1880-1954), one of the Turkish victims of Stalinist terror- at a meeting of the TKP Moscow Group on 31 May 1965:

Marat (İ. Bilen), an accomplice of Stalin and Beria and the ruthless strongman of the Communist Party of Turkey, had honourable Turkish communists living in the Soviet Union exiled to Siberia. He drank a toast to Stalin while supporting him. In order to appear as a friend of the Soviets, he falsely portrayed his comrades as enemies of the Soviet Union.

Comrades, as you all know well, my husband, Salih Hacıoğlu, was one of the founders of the TKP. When we were arrested in 1949, Marat was in Moscow. Did they not ask Marat, the leader of our party, anything about Salih Hacıoğlu? Who else would they have asked about Turkish communists if not the party’s representatives? He was the representative at that time. Of course they asked. And Marat knew perfectly well that we were going to be arrested, because a few days earlier he had said to Ali Sait: “Don’t go to Salih’s place any more. They’re going to arrest them.” [**] Marat played a part in the destruction of Turkish communists. (pp. 268–269)

Süleyman Nuri’s descent into paranoia

From İhmalyan’s writings, we learn that Bilen also reported Süleyman Nuri (1895-1966) -one of the founders of the TKP- to the Central Committee of the CPSU, labelling him a “Turkish spy.”

Süleyman Nuri

İhmalyan notes that Süleyman Nuri was “a person suspicious by nature, who distrusted everyone and believed everyone was plotting against him”, but adds that this acute suspiciousness was “not without reason” (p. 229). He goes on to write:

When Süleyman Nuri’s wife, Madam Zinaida, told İ. Bilen what had happened [he had been caught while secretly entering Turkey in late 1936 – k.ü.], guess what İ. Bilen (Laz İsmail) said? “For goodness’ sake, don’t even think about digging into this matter. Süleyman Nuri is a Turkish spy, and you’ll get yourself into trouble as well!” Of course, the poor woman didn’t believe what İ. Bilen told her. She left without saying a word, and a few days later she appealed to Anastas Mikoyan, a statesman and comrade-in-arms of Süleyman Nuri. Mikoyan then intervened through official channels, secured Süleyman Nuri’s release, and he returned to the Soviet Union. Both Madam Zinaida and Süleyman Nuri himself told me this story. There’s more: after Süleyman Nuri returned, he was summoned by the Central Committee of the Communist Party of the Soviet Union and shown a report. The report alleged that he was a Turkish spy and contained many other accusations, but the Central Committee official reassured him, saying that they did not believe what was written and that they knew him to be an upright person. They reassured him, but Süleyman Nuri was deeply unsettled: “What if they really think I’m a Turkish spy and something happens to me?” This anxiety stayed with him, and it was precisely this that made him suspicious and distrustful of everyone. (p. 230)

İhmalyan further suggests that Nuri’s life was shortened by the acute paranoia that gripped him after this shock, which he experienced during those terrible years of terror led to a paranoid personality disorder:

As I mentioned earlier, Süleyman Nuri’s inner world was shattered after he read the report by İ. Bilen (Laz İsmail, Marat) -which had been shown to him upon his return from imprisonment in Turkey through the mediation of his comrade-in-arms, the statesman Anastas Mikoyan- denouncing him as a Turkish spy. Despite the Soviet Party Central Committee’s assurances that they did not believe this slander, and despite their granting him a pension and a two-room flat, he lived in constant fear that something might happen to him under the accusation of being a Turkish spy. This state of mind ruined both his nerves and his heart. He had very few contacts, and only with people he trusted. Among these were the late Sabiha Sümbül, Mehmet Remzi (Şükrü Baba), my late brother and myself, as well as some of his wife’s relatives. (p. 255)

Of course, in a system where everyone could potentially denounce everyone else, people inevitably found it impossible to trust one another. In such an environment, fear, distrust, and suspicion became tools of defence -a means of survival. Yet even if this thick shield of suspicion did not turn everyone paranoid -though, as in the case of Süleyman Nuri, it drove some into paranoia- it spread like a virus, became ingrained in society, and poisoned human relationships.

In his book, İhmalyan -who is careful not to cast any shadow on the Soviet regime- makes no mention of the fact that, even after it became clear the accusation was baseless, the CPSU Central Committee took no steps to hold anyone accountable for this slander. Far from criticising this stance, he does not even remark on how odd it was. Had he done so, he would have had to undertake something he never attempted anywhere in his book: to question the Stalinist regime.

[*] Roy A. Medvedev, Let History Judge: The Origins and Consequences of Stalinism, trans. Colleen Taylor, New York, Vintage Books, 1973, pp. 222-223

[**] In the same speech, Sabiha Sümbül states that Ali Sait was also one of the TKP members sent to a labour camp in Siberia.

To be continued

Also see:

Who was Vartan İhmalyan?

The period in which İhmalyan wrote his political autobiography

Vartan İhmalyan’s superficial impressionism

From Vartan İhmalyan’s pen: Aram Pehlivanyan (1)

From Vartan İhmalyan’s pen: Aram Pehlivanyan (2)

From Vartan İhmalyan’s pen: Aram Pehlivanyan (3)

From Vartan İhmalyan’s pen: İsmail Bilen (1)

Vartan İhmalyan’ın siyasi otobiyografisi Bir Yaşam Öyküsü üzerine (9)

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: İsmail Bilen (3)

26 Şubat 2025’te yayımladığımız Stalin'in yabancı komünistlere yönelik katliamı başlıklı yazıda, Sovyetler Birliği’nde Stalinist terörün -özellikle de Büyük Terör yıllarının (1936-1939)- kurbanları arasında çok sayıda yabancı komünistin de yer aldığına işaret etmiştik:

O yıllarda Avrupa'daki rejimlerin yaklaşık yarısı faşist ya da yarı-faşist totaliter rejimlerdi. Pek çok komünist, sosyalist ve demokratik düşünce yapısına sahip insan, bu baskıcı rejimlerden kaçarak Sovyetler Birliği’ne sığınma arayışına girmişti. Ayrıca, iç savaşın ardından Kızıl Ordu ve Savaş Komiserliği’nde görev yapmış ve ülkelerine dönmeyerek Sovyetler Birliği’nde kalan birçok internasyonalistı da bulunuyordu.

Dolayısıyla, Büyük Terör’ü önceleyen 1930’lu yıllarda Sovyetler Birliği’nde on binlerce yabancı komünist ve komünizm sempatizanı yaşıyordu; ancak bu insanların çoğu, 1936-39 tasfiyeleri ve onu izleyen irili ufaklı Stalinist terör uygulamaları sırasında ağır baskılara uğradı ve hayatını kaybetti.

"Halk düşmanları" Yezhov'un pençesinde çırpınırken 

Üstelik, tarihçi Roy Medvedev’in işaret ettiği gibi, kapitalist Avrupa ülkelerinin baskıcı rejimleri altında hapis yatan komünistlerin hayatta kalma oranı, Sovyetler Birliği’ndekilerden çok daha yüksekti:

İtalya, Finlandiya, Avusturya, İspanya, Çekoslovakya, Fransa, Romanya, Hollanda, hatta Amerika ve Brezilya’dan birçok komünist tutuklandı ve öldü. SSCB’de yaşayan Batı Avrupalı komünist önderlerin ve eylemcilerin can vermelerine karşılık kendi ülkelerinde 1937-38 arasında hapiste yatanların çoğunun hayatta kalmış olması korkunç bir paradokstur. [*]

Çeşitli ülkelerin komünist partilerinin başında bulunan ve Stalinist teröre şu ya da bu nedenle paçasını kaptırmadan hayatta kalabilenler ise Kremlin’deki kliğe göbekten bağlanmışlardı; çünkü yalnızca bürokratik ve maddi ayrıcalıklardan faydalanmakla kalmıyor, aynı zamanda bu klikle suç ortaklığı yaparak yoldaşlarının yaşamlarını yitirmelerinde, işkencelere uğramalarında ya da türlü eziyetler çekmelerinde de ciddi sorumluluk taşıyorlardı.

Sovyetler Birliği’nde bulunan Türkiyeli komünistler arasında da bu şekilde ağır bedeller ödeyenler oldu, hiç kuşkusuz. Vartan İhmalyan, siyasi otobiyografisi Bir Yaşam Öyküsü’nde, hem Stalin döneminde hem de sonrasında Sovyetler Birliği ve diğer Varşova Paktı üyesi ülkelerde yaşayan Türkiyeli komünistlerin bazılarının ne tür ağır haksızlıklara uğradıklarına ve İsmail Bilen’in bu konudaki rolüne ilişkin çeşitli örnekler aktarıyor.

Sabiha Sümbül’ün tanıklığı

Salih Hacıoğlu

İhmalyan, Bilen’in bu bağlamda oynadığı uğursuz rolle ilgili olarak kitabında, Stalinist terörün Türkiyeli kurbanlarından Baytar Salih Hacıoğlu’nun (1880-1954) dul eşi Sabiha Sümbül’ün, 31 Mayıs 1965’te TKP Moskova Grubu toplantısında yaptığı konuşmanın metnine yer veriyor:

Stalin ve Beria’nın yardımcısı ve Türkiye Komünist Partisi’nin alikıran başkeseni olan Marat (İ. Bilen) Sovyetlerde bulunan namuslu Türk komünistlerini Sibirya’lara sürgün ettirdi. Stalin’i destekleyerek de onun şerefine bade içti. Kendisi Sovyet dostu görünmek için, arkadaşlarını Sovyet düşmanı gösterdi.

Yoldaşlar, hepiniz iyi bilirsiniz ki, TKP’nin kurucularından olan, eşim Salih Hacıoğlu’ydu. 1949’da bizi tevkif ettikleri zaman, Marat Moskova’daydı. Partimizin önderi olan Marat’tan, Salih Hacıoğlu hakkında hiçbir şey sormadılar mı? Türk komünistleri için acaba parti temsilcilerinden sormayıp da kimden soracaklardı? O da o zaman temsilciydi. Tabii sordular. Ve Marat bizim tevkif edileceğimizi çok iyi biliyordu. Çünkü birkaç gün evvel Ali Sait’e: "Sen Salih’lere artık gitme. Onları tevkif edecekler," demiş. [**] Türk komünistlerini yok etmekte Marat hizmet etmiştir. (s. 268-269)

Süleyman Nuri’nin paranoyaya sürüklenişi

İhmalyan’ın yazdıklarından, Bilen’in TKP’nin kurucuları arasında yer alan Süleyman Nuri (1895-1966) hakkında da SBKP Merkez Komitesi’ne “Türk casusudur” diye rapor verdiğini öğreniyoruz.

Süleyman Nuri

İhmalyan, Süleyman Nuri’nin “herkesten kuşkulanan, herkesin kendi başına bir çorap öreceğini düşünen işkilli bir kişi” olduğunu, ancak bu akut şüpheciliğinin “nedensiz” olmadığını (s. 229) belirttikten sonra şöyle yazıyor:

Süleyman Nuri’nin eşi Zinaida Hanım İ. Bilen’e başına geleni anlatınca [1936 yılının sonlarında Türkiye’ye gizlice girerken yakalanıyor-k.ü.] İ. Bilen (Laz İsmail) ne dese beğenirsiniz? "Aman, sakın bu işi kurcalamaya kalkma, Süleyman Nuri Türk casusu, senin de başın belâya girer," demez mi! Kadıncağız elbette inanmıyor İ. Bilen’in söylediğine, hiçbir şey demeden çıkıyor ve birkaç gün sonra Süleyman Nuri’nin silah arkadaşı, devlet adamı Anastas Mikoyan’a başvuruyor. Mikoyan da devlet kanalıyla işe karışıp, Süleyman Nuri’yi kurtarıyor ve adam dönüyor Sovyetler Birliği’ne. Bana bu olayı hem Zinaida Hanım, hem de Süleyman Nuri kendisi anlatmıştı. Dahası var: Süleyman Nuri döndükten sonra, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi’nden kendisini çağırıp bir rapor gösteriyorlar. Raporda Süleyman Nuri’nin Türk casusu olduğu ve daha başka bir sürü şey yazılıymış, ama Merkez Komitesi görevlisi kendisine, bu yazılanlara inanmadıklarını, Süleyman Nuri’yi doğru bir insan olarak tanıdıklarını söyleyip onu yatıştırıyor. Yatıştırıyor, ama Süleyman Nuri fitili alıyor: Ya beni gerçekten Türk casusu sanıp da başıma bir iş açarlarsa, diye tedirginleşip duruyor, işte Süleyman Nuri’nin herkesten kuşkulanması, işkillenmesi de bundan ileri geliyor. (s. 230)

İhmalyan, Nuri’nin yaşamının, bu şokun ardından pençesine düştüğü akut kuşkuculuk nedeniyle -Nuri’nin o korkunç terör yıllarında yaşadığı şokun paranoyak kişilik bozukluğuna yol açtığı anlaşılıyor- kısaldığını da öne sürüyor:

Daha önce de sözünü ettiğim gibi, Süleyman Nuri, silah arkadaşı, devlet adamı Anastas Mikoyan’ın aracılığıyla, tutuklu bulunduğu Türkiye’den dönüşünde, kendisine gösterilen İ. Bilen’in (Laz İsmail, Marat), kendisini Türk casusu diye jurnal eden raporunu okuduktan sonra iç dünyası yıkılmış ve Sovyet Partisi Merkez Komitesi’nin Süleyman Nuri’ye bu iftiraya inanmadığını söylemesine, ona emekli aylığı bağlamasına ve iki odalı bir ev vermesine karşın, her an kuşkudaydı acaba Türk casusu diye başıma bir iş açılır diye. Bu ruhsal durum adamcağızın hem sinirlerini hem de yüreğini bozmuştu. Çok az ve inandığı kişilerle ilişkisi vardı. Bunlardan bir rahmetli Sabiha Sümbül, Mehmet Remzi (Şükrü Baba), rahmetli kardeşim ve bendik, bir de eşi tarafından akrabalarıydı. (s. 255)

Herkesin herkesi potansiyel olarak ihbar edebildiği bu sistemde insanlar birbirlerine güvenemiyorlardı elbette. Böyle bir ortamda korku, güvensizlik ve kuşku bir savunma aracı, hayatta kalmanın bir yolu haline gelmişti. Ancak bu kalın kuşku kalkanı herkesi paranoyak yapmasa da -ki Süleyman Nuri örneğinde görüldüğü gibi bazılarını paranoyaya sürüklüyordu- insan ilişkilerini zehirleyen bir virüs gibi yayılıp toplumsallaşmıştı.

Kitabında Sovyetler Birliği’ndeki rejime toz kondurmamaya özen gösteren İhmalyan ise, Süleyman Nuri’nin yaşadıklarını anlattıktan sonra SBKP Merkez Komitesi’nin, suçlamanın asılsız olduğu anlaşıldığı hâlde, bu iftiranın hesabını sormaya yönelik hiçbir adım atmamış olmasına değinmiyor. Bu tutumu bırakın eleştirmeyi, tuhaf bulduğunu bile söylemiyor. Bunu yapsaydı, kitabında hiç yapmadığı bir işe girişmesi ve Stalinist rejimi sorgulamaya başlaması gerekecekti.

[*] Roy A. Medvedev, Let History Judge: The Origins and Consequences of Stalinism, İngilizceye çev.: Colleen Taylor, New York, Vintage Books, 1973, s. 222-223

[**] Sabiha Sümbül aynı konuşmada Ali Sait'in de Sibirya'da çalışma kampına gönderilen TKP'lilerden biri olduğunu söylüyor.

Devam edecek

Ayrıca bkz.:

Vartan İhmalyan kimdir?

İhmalyan’ın siyasi otobiyografisini yazdığı dönem

Vartan İhmalyan’ın yüzeysel izlenimciliği

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: Aram Pehlivanyan (1)

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: Aram Pehlivanyan (2)

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: İsmail Bilen (1)

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: Aram Pehlivanyan (2)

On Vartan İhmalyan’s political autobiography, Bir Yaşam Öyküsü (A Life Story) (8)

From Vartan İhmalyan’s pen: İsmail Bilen (2)

In his political autobiography Bir Yaşam Öyküsü (A Life Story), Vartan İhmalyan recounts striking examples of the utter irresponsibility, egregious errors, and the consequent frequent wavering shown by İsmail Bilen in his political assessments and judgements.

The 6-7 September Pogrom as a “people’s movement”

A group of participants in the 6-7 September 1955 Pogrom

One of these examples concerns the 6-7 September Pogrom. In 1959, shortly before his departure to China on an assignment from the Communist Party of Turkey (TKP), while İhmalyan was preparing for this long journey in Moscow, Bilen paid him a visit. During this meeting, Bilen also gave him a pamphlet:

At one point, he gave me a pamphlet he had had published about the events of 6-7 September, signed by “Turkish patriots.” (…) When I took the pamphlet back to my hotel and read it, I was astonished. (…) In the section of the pamphlet titled “The Nation Has Voiced Its Discontent!” it said: “What drives the nation into the streets like this, what sets the country ablaze from end to end, is hunger, is unemployment!” But it wasn’t the nation that poured into the streets; it was a mob of looters. Bilen was, in fact, attributing a kind of progressive quality to this action. In reality, the looting of minority-owned shops had been organised by the reactionary Menderes government, and Menderes had claimed that this action had been carried out by communists and had many communists arrested. (…) “If the people who took to the streets (though it wasn’t the people; it was looters incited and condoned by Menderes’s police) stormed the bakeries, butcher’s shops, grocers, confectioners, and chocolate factories, it is not their fault! The fault lies with those who left the people without sugar.” Yet, as is well known, the looters primarily pillaged minority-owned drapery shops, throwing rolls of fabric into the streets and tearing them to shreds. The same section of the pamphlet stated: “The torrent of people passing through Beyoğlu and Karaköy has voiced its discontent against foreign capital, which has bankrupted our national economy, shut down our domestic factories, and ruined a great many of our artisans and merchants.” This was utter nonsense. What does looting the shops of minority artisans and merchants have to do with “voicing discontent against foreign capital”? If the looting had been directed not specifically against minorities but, for example, against the Avundukzades, the Dilberzades, the Antalya warehouse, or partners like Vehbi Koç, then one could speak of “discontent against foreign capital.” However, İ. Bilen’s abysmal ignorance, his penchant for bluster and empty rhetoric, prevented him from grasping many truths. (pp. 175–176)

Türkeş as a “progressive and revolutionary”

İhmalyan recounts in his book that, following the 27 May Coup, Bilen for quite some time attributed progressivism and even revolutionary qualities to Türkeş. He explains that this profoundly mistaken stance of Bilen’s was also reflected in a book on the 1960 coup published by the Moscow-based Institute of the Peoples of Asia:

At one point, Bilal Şen, a member of the TKP Central Committee, got hold of a book published by the Institute of the Peoples of Asia in Moscow about the events of 27 May 1960. In this book, Türkeş was portrayed as progressive and revolutionary. After reading it, Bilal collected press clippings from Turkish newspapers about Türkeş’s fascism and Turanism, went to Moscow, and went straight to the head of the CPSU Central Committee’s Turkish Affairs Department. He told him that what was written about Türkeş in the book was wrong and showed him what the Turkish newspapers had said about Türkeş. The head of the Turkish Affairs Department was dumbstruck after having the newspaper articles translated and read. Before the Institute of the Peoples of Asia publishes a book about a country, it must obtain the consent of the CPSU Central Committee’s department responsible for that country’s affairs. This meant that, after preparing the book, the Institute had submitted it to the Central Committee’s Turkish Affairs Department; its head, not being fully aware of all the details, had consulted İ. Bilen -and İ. Bilen, just as he had inflated Türkeş’s image in the “Our Radio” [Bizim Radyo] broadcasts at the time, had confirmed that Türkeş was progressive and revolutionary. And so the book was published. When the head of the Turkish Affairs Department learnt the truth from the newspapers, fearing that Bilal might escalate the matter further up, he immediately told him to return. And Bilal hurried back. (pp. 235–236)

From İhmalyan’s account, we learn not only that İsmail Bilen was gravely mistaken about Türkeş, but also that the “head of the Turkish Affairs Department” dealt with the matter in a manner befitting a Stalinist bureaucrat -by simply covering it up. Interestingly, in his book, İhmalyan makes no criticism of this conduct.

Unaware of the Sino-Soviet tension

İsmail Bilen (second from right) during his visit to China (1956)

Vartan İhmalyan, who began working at the Turkish service of Radio Peking in 1959 alongside his brother Jak, sent a letter to İsmail Bilen in 1961. Written at a time when Sino-Soviet relations were rapidly deteriorating, the letter informed him that, on behalf of the TKP’s Peking party group, their continued presence there was no longer tenable:

In the letter, after describing the general situation, we wrote, in essence: “If our party does not consent to broadcasts that indirectly accuse the Soviets of revisionism, then for how much longer will we be the instruments of this? For how much longer will we bear this responsibility?” (p. 199)

Bilen’s response reached them approximately two weeks later. Based on Bilen’s previous attitude and what he wrote in his reply, İhmalyan draws the following conclusion:

It was clear that, upon receiving our letter, İ. Bilen had immediately gone to the Central Committee of the Communist Party of the Soviet Union. By stating that he could not allow us to be used as instruments of China’s anti-Soviet policy, he had sought to ingratiate himself and had requested visas for us to go to Moscow. Indeed, our visas arrived within two weeks, and we began preparing for the journey. In truth, İ. Bilen had no knowledge whatsoever of what was going on in China against the Soviet Union. It was only through our warning that he became aware, and, as if he had struck gold, he seized the opportunity to prove to the CPSU Central Committee just how pro-Soviet and anti-China he was. (p. 200)

To be continued

Also see:

Who was Vartan İhmalyan?

The period in which İhmalyan wrote his political autobiography

Vartan İhmalyan’s superficial impressionism

From Vartan İhmalyan’s pen: Aram Pehlivanyan (1)

From Vartan İhmalyan’s pen: Aram Pehlivanyan (2)

From Vartan İhmalyan’s pen: Aram Pehlivanyan (3)

From Vartan İhmalyan’s pen: İsmail Bilen (1)

Vartan İhmalyan’ın siyasi otobiyografisi Bir Yaşam Öyküsü üzerine (8)

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: İsmail Bilen (2)

Vartan İhmalyan, siyasi otobiyografisi Bir Yaşam Öyküsü’nde, İsmail Bilen’in siyasi tespit ve teşhislerinde sergilediği büyük sorumsuzluğun, fahiş hatalarının ve dolayısıyla sık sık yaşadığı yalpalamaların çarpıcı örneklerini aktarır.

Bir “halk hareketi” olarak 6-7 Eylül

6-7 Eylül 1955 Pogromu'na katılanlardan bir kesit

Bu örneklerden biri 6-7 Eylül Pogromu’yla ilgilidir. 1959 yılında, Türkiye Komünist Partisi’nin (TKP) görevlendirmesiyle Çin’e gitmeden kısa bir süre önce, İhmalyan Moskova’da bu uzun yolculuğa hazırlanırken Bilen kendisini ziyaret eder. Bu görüşmede Bilen, İhmalyan’a bir de broşür verir:

Bir ara bana 6-7 Eylül olaylarıyla ilgili olarak bastırdığı, "Türk yurtseverleri" imzalı bir broşür verdi. (…) Broşürü alıp otele dönüşümde okuyunca şaşırdım. (…) Broşürün "Millet hoşnutsuzluklarını açığa vurmuştur!" başlıklı bölümde, "Milleti sokaklarda böylesine yürüten, memleketi baştan başa kavuran açlıktır, işsizliktir!" deniyordu. Oysa sokaklara dökülen millet değil, bir yığın çapulcuydu. Öyle ki, İ. Bilen bu eyleme bir tür ilerici nitelik veriyordu. Gerçekteyse azınlıkların mağazalarını yağma eylemi gerici Menderes hükümetince düzenlenmiş ve Menderes bu eylemi komünistlerin yaptığını bildirerek bir sürü komünisti tutuklatmıştı. (…) "Sokağa çıkan halk (oysa halk değildi, sokağa çıkan Menderes polisinin kışkırttığı ve göz yumduğu çapulculardı) fırınlara, kasap dükkânlarına, mağazalara, şekerlere, çikolata imalathanelerine daldıysa kabahat onun değildir! Kabahat halkı şekersiz bırakanlardır." Oysa bilindiği gibi çapulcular genellikle azınlıkların manifatura mağazalarını yağmalamış, kumaşları toplarla sokaklara atıp paramparça etmişlerdi. Broşürün aynı bölümünde şöyle deniliyordu: "Beyoğlu’ndan, Karaköy’den geçen insan seli, yurdumun millî ekonomisini batıran, yerli fabrikalarımızı kapatan, esnaf ve tüccarlarımızın büyük bir kısmını mahveden yabancı sermayelere karşı duyduğu hoşnutsuzlukları açığa vurmuştur." Bu da palavranın daniskası. Azınlıktan esnaf ve tüccarların mağazalarını yağmalamakla "yabancı sermayelere karşı (insan selinin) duyduğu hoşnutsuzları açığa vurmanın" ne ilişiği var? Yağma eylemi özellikle azınlıklara karşı olmayıp da örneğin Avundukzadelere, Dilberzadelere, Antalya ambarı, Vehbi Koç gibi ortaklara karşı olsaydı "yabancı sermayelere karşı duyulan hoşnutsuzluk" söz konusu olabilirdi. Ne var ki, İ. Bilen’in kara bilgisizliği, palavracılığı ve cart-curtçuluğu, birçok gerçekleri anlamasına engeldi.” (s. 175-176)

“İlerici ve devrimci” Türkeş

İhmalyan, kitabında 27 Mayıs darbesinin ardından Bilen’in hatırı sayılır bir süre boyunca Türkeş’e ilericilik ve hatta devrimcilik atfettiğini; onun bu son derece yanlış tutumunun da merkezi Moskova’da bulunan Asya Halkları Enstitüsü tarafından yayımlanan ve 1960 darbesini konu alan bir kitapta yansımasını bulduğunu anlatır:

Bir ara TKP Merkez Komitesi üyesi Bilal Şen, Moskova’daki Asya Halkları Enstitüsü’nce 27 Mayıs 1960 olayları üstüne çıkarılan bir kitabı ele geçiriyor. Bu kitapta Türkeş, ilerici, devrimci olarak gösterilmiş. Kitabı okuduktan sonra Bilal, Türk gazetelerinden Türkeş’in faşistliği ve Turancılığı üstüne küpürler toplayıp Moskova’ya geliyor ve doğru SBKP Merkez Komitesi Türk İşleri Bölümü yöneticisine çıkıp, kitapta Türkeş için yazılanların yanlış olduğunu söylüyor ve Türk gazetelerinin Türkeş için neler yazdıklarını gösteriyor. Türk işleri bölümü yöneticisi, gazetelerde yazılanları çevirtip okuyunca donakalıyor. Asya Halkları Enstitüsü bir ülke üstüne kitap çıkarmadan önce, SBKP Merkez Komitesi’nin bu ülke işleriyle ilgili bölümünün rızasını alması gerek. Demek oluyor ki, Enstitü bu kitabı hazırladıktan sonra Merkez Komitesi Türk İşleri Bölümü’ne sunmuş, bölümün yöneticisi de bütün ayrıntıları bilemediği için İ. Bilen’e danışmış, İ. Bilen de o zamanki "Bizim Radyo" yayınlarında şişirdiği gibi, Türkeş’in ilerici ve devrimci olduğunu doğrulamış, kitap da böylece çıkmıştır. Türk İşleri Bölümü yöneticisi gerçeği gazetelerden öğrenince, Bilal’in işi daha yukarılara yansıtma olasılığından korkarak, hemen geri gitmesini söylüyor. Bilal da apar topal geri dönüyor. (s. 235-236)

İhmalyan’ın yazdıklarından yalnızca İsmail Bilen’in Türkeş konusunda akıl almaz bir yanılgı içinde olduğunu değil, aynı zamanda “Türk İşleri Bölümü yöneticisinin” de konuyu bir Stalinist bürokrata yaraşır biçimde, üstünü örterek “çözüme kavuşturduğunu” öğreniyoruz. İlginçtir, İhmalyan kitabında bu tutumla ilgili herhangi bir eleştiride bulunmaz.

Çin-Sovyet geriliminden bihaber

İsmail Bilen'in (sağdan ikinci) Çin ziyareti (1956)

1959 yılında kardeşi Jak ile birlikte Pekin Radyosu’nun Türkçe servisinde çalışmaya başlayan Vartan İhmalyan, İsmail Bilen’e 1961 yılında, Çin-Sovyet ilişkilerinin hızla bozulduğu bir ortamda, TKP’nin Pekin Parti grubu adına orada bulunmalarının artık sürdürülebilir bir durum olmaktan çıktığını bildiren bir mektup gönderir:

Mektupta, genel durumu anlattıktan sonra özetle şöyle yazmıştık: "Sovyetleri, dolaylı revizyonistlikle suçlayan yayınların yapılmasına partimiz razı değilse, buna daha ne zamana kadar araç olacağız, bu sorumluluğa ne zamana kadar katlanacağız?” (s. 199)

Bilen’in cevabı yaklaşık iki hafta sonra ellerine geçer. İhmalyan, Bilen’in önceki tutumu ve gönderdiği cevabi mektupta yazdıklarından yola çıkarak şu sonuca varır:

Belliydi ki, İ. Bilen mektubumuzu alır almaz Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi’ne gitmiş, bizleri Çin’in Sovyet düşmanı politikasına araç edemeyeceğini söyleyerek göze girmiş ve bizim Moskova’ya gitmemiz için vize istemişti. Gerçekten de vizelerimiz iki haftada gelmiş, biz de yolculuk hazırlığına başlamıştık. Aslında İ. Bilen’in haberi bile yoktu, Çin’de Sovyetler Birliği’ne karşı olup bitenden. Bizim uyarımızladır ki uyandı ve mal bulmuş gibi Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi’ne başvurarak, ne denli Çin’e karşı ve Sovyet yanlısı olduğunu tanıtlama fırsatını kaçırmadı. (s. 200)

Devam edecek

Ayrıca bkz.:

Vartan İhmalyan kimdir?

İhmalyan’ın siyasi otobiyografisini yazdığı dönem

Vartan İhmalyan’ın yüzeysel izlenimciliği

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: Aram Pehlivanyan (1)

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: Aram Pehlivanyan (2)

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: İsmail Bilen (1)

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: İsmail Bilen (3)

On Vartan İhmalyan’s political autobiography, Bir Yaşam Öyküsü (A Life Story) (7)

From Vartan İhmalyan’s pen: İsmail Bilen (1)

In 1956, Vartan İhmalyan and his wife were assigned by the TKP (Communist Party of Turkey) to work in the Turkish Service of Budapest Radio. It was through this posting that he first came into contact with İsmail Bilen. In his political autobiography Bir Yaşam Öyküsü (A Life Story), İhmalyan recounts that Aram Pehlivanyan informed him of the assignment with the following words:

“Well,” he said, “you know that fellow Erdem who used to speak on Moscow Radio during the last years of the war? I met him. The radio station is short of people, so I put your name forward.” (p. 145)

After relaying Pehlivanyan’s words, İhmalyan opens a long parenthesis concerning “Erdem”:

The aforementioned Erdem, who spoke on Moscow Radio during the Second World War, is none other than Marat, S. Üstüngel, and İ. Bilen himself. I see no harm in writing this, because İ. Bilen himself has, in recent years (1978), had it stated in his biography published in Yeni Çağ magazine that he worked at Moscow Radio during the war years. I say “had it stated” because he does not recount his deeds in the first person –“I did this, I did that”- but instead has someone else write, “Comrade İ. Bilen did this, he did that”. And here one notices a certain cunning: the biography contains such far-fetched, self-aggrandising claims that if one day someone were to come along and prove them false, he could easily shrug it off by saying, “Well, I didn’t write it myself; the writer made those bits up.” For example, at one point in his biography it is written that when İ. Bilen went to Moscow to study at the University of the Toilers of the East, he encountered people who had fallen under the sway of deviant trends and steered them back towards Marxism-Leninism. But where did İ. Bilen -who had only just arrived in Moscow and who, while in Turkey, had not known a single foreign language- learn Marxism-Leninism, that he should presume to steer those who had gone astray back onto the correct path? Moreover, I never heard that İ. Bilen had actually graduated from the University of the Toilers of the East -not from Nâzım Hikmet, who was attending that university at the time, nor from Şükrü Baba, who knew him very well, nor from Sabiha Sümbül, the wife of Baytar Salih Hacıoğlu.

However, the man is a dreadful megalomaniac who feels the need to deify himself. Do not the pseudonyms he has adopted confirm this? Names such as “Erdem” (virtue), “Marat” (after one of the most renowned French revolutionaries), “Üstüngel” (the one who overcomes all), and “Bilen” (the one who knows everything!)… (pp. 145-146)

İhmalyan then briefly recounts how Pehlivanyan and Bilen first met, based on what he was told by others, and subsequently closes the parenthesis concerning Erdem.

An “engineer” in Warsaw

İhmalyan’s first face-to-face encounter with İsmail Bilen took place in Warsaw. In A Life Story, this meeting gives the reader the impression of a scene lifted straight from an absurdist play:

One day, we received news that Marat (Erdem, S. Üstüngel, İ. Bilen) -I still have no idea who had given him the right to represent the TKP abroad- would be coming to Warsaw. I was pleased, as I was going to see the person representing the TKP abroad for the very first time.

İsmail Bilen

Was it two days later? I was sitting in the hotel room of either Hayk or my brother when there was a knock at the door. They opened it, and there stood Marat. We each embraced him in turn, exchanged kisses; coffee was drunk, cigarettes were smoked, and we began to talk. At one point, Veli Gündüz pointed to the radio on the table and said to Marat:

“Abi,” [*] he said, “we just can’t pick up ‘Bizim Radyo’ [Our Radio] with this thing.” (‘Our Radio’ had only just started broadcasting at that time[**]). “What can we do to get it?”

“What could be easier than that, mate?” Marat replied. “You just do that thingy to this radio; you know, that thingamajig, if you turn it towards the whatsit, it becomes such-and-such, and you’ll pick up the thingamabob perfectly…!” Didn’t he just!

I froze. We all looked at each other blankly, completely at a loss for words.

Veli said:

“I swear, abi, I didn’t understand a thing!”

Marat:

“What’s there not to understand, for goodness’ sake! That thing there, see? That one! When you do the whatsit to it, it becomes such-and-such, and then you turn the doohickey towards the thingamajig so there are two whatsits -and after that, you’ve got Our Radio. Understand now?”

And he even has the cheek to ask if we understand! I couldn’t contain myself:

“Abi,” I said, “forgive me, but even though I’m an engineer, I didn’t understand a word of that.”

He gave me a once-over, looking down his nose at me, and said:

“I’m an engineer too! So what?”

“Well, long live you and your engineering!” I thought to myself. Alas, woe betide the TKP whose guide is a crow! [***] That TKP for whose sake its members had given their lives, been worn down in prisons and in exile, whose leaders were drowned in the Black Sea, some hurled from the sixth floor of the police directorate onto the street, others dead under torture…

(Some five or six years later, while talking in Moscow with Şükrü Baba -who knew Marat inside out- I asked: 

“Abi, is it true, is Marat really an engineer?”

To which he replied:

“Engineer, my foot! In his whole life he worked as a lathe operator for three or four months at most -that’s all.”) (pp. 163-165)

While reading this passage, I asked myself: could one ascribe to İsmail Bilen a kind of reverse tecahül-i arif [****]? Even so, the Dunning-Kruger effect -that is, the condition in which a person, despite having low levels of knowledge and skill, perceives themselves as more competent than they actually are- seems a far more fitting way to describe Bilen’s situation. I believe this was a common trait among Stalinist bureaucrats.

[*] Abi: A Turkish term of address, literally meaning "older brother." It is used extensively beyond familial relationships to express respect, familiarity, or camaraderie when speaking to an older male peer or figure. Its use defines a specific social dynamic in the conversation.

[**] Bizim Radyo began broadcasting on 1 April 1958.

[***] This Turkish proverb literally means “One whose guide is a crow will never escape trouble.” It metaphorically warns that following an unwise or unreliable leader leads to misfortune.

[****] Tecahül-i arif is an Ottoman Turkish compound phrase describing a person who pretends to be ignorant of something they actually know -a form of rhetorical irony.

To be continued

Also see:

Who was Vartan İhmalyan?

The period in which İhmalyan wrote his political autobiography

Vartan İhmalyan’s superficial impressionism

From Vartan İhmalyan’s pen: Aram Pehlivanyan (1)

From Vartan İhmalyan’s pen: Aram Pehlivanyan (2)

From Vartan İhmalyan’s pen: Aram Pehlivanyan (3)

Vartan İhmalyan’ın siyasi otobiyografisi Bir Yaşam Öyküsü üzerine (7)

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: İsmail Bilen (1)

1956’da Vartan İhmalyan, eşiyle birlikte TKP tarafından Budapeşte Radyosu’nun Türkçe servisinde çalışmakla görevlendirilir. İsmail Bilen’le teması da bu vesileyle başlar. İhmalyan, siyasi otobiyografisi Bir Yaşam Öyküsü'nde Aram Pehlivanyan’ın bu görevi kendisine şu sözlerle bildirdiğini aktarır:

- Ben, diyor, hani son savaş yıllarında Moskova radyosundan konuşan bir Erdem vardı ya, onunla görüştüm, radyonun adama ihtiyacı varmış, sizi salık verdim. (s. 145)

Pehlivanyan’ın sözlerini aktardıktan sonra İhmalyan, “Erdem” hakkında uzun bir parantez açar:

Yukarıda adı geçen, İkinci Dünya Savaşı yıllarında Moskova radyosundan konuşan Erdem, Marat’ın, S. Üstüngel’in, İ. Bilen’in ta kendisi. Bunu yazmakta bir sakınca görmüyorum, çünkü İ. Bilen, son zamanlarda (1978) Yeni Çağ dergisinde çıkan biyografisinde, savaş yıllarında Moskova radyosunda çalışmış olduğunu bizzat kendisi yazdırmış bulunuyor. "Yazdırmış" diyorum, çünkü kendisi "ben şunu yaptım, bunu yaptım", diye kendi ağzından anlatmıyor yaptıklarını, bir başkası "İ. Bilen yoldaş şöyle yaptı, böyle yaptı" diye yazıyor. Bunda da şu kurnazlık göze çarpıyor: Biyografide öyle yaradana sığınıp atmalar var ki, bir gün biri çıkıp da o atmaların yalan olduğunu tanıtlayacak olursa, "Ben kendim yazmış değilim ki, yazan uydurmuş onları," diyerek sıyrılıverecek. Örneğin biyografisinin bir yerinde, İ. Bilen Moskova’ya Doğu Halkları Üniversitesi’ne okumaya gittiği zaman, orada sapık akımlara kapılmış kişilere rastlayıp, bunları Marksizm-Leninizm doğrultusuna yönelttiği yolunda birşeyler yazılı. Peki, Moskova’ya daha yeni giden, Türkiye’deyken tek bir yabancı dil bilmeyen İ. Bilen Marksizmi-Leninizmi nereden öğrenmiş ki, sapık akımlara kapılmış kişileri bu doğrultuya yöneltmeye kalkıyor? Kaldı ki, ben İ. Bilen’in Doğu Halkları Üniversitesi’ni bitirmiş olduğunu, ne o zaman bu üniversiteye devam etmiş olan Nâzım Hikmet’ten, ne kendisini çok iyi tanıyan Şükrü Baba’dan, ne de Baytar Salih Hacıoğlu’nun eşi Sabiha Sümbül’den işitmiş değilim.

Ne var ki, adam kendisini putlaştırmak gereksinimini duyan korkunç bir megaloman. Almış olduğu takma adlar bunu doğrulamıyor mu zaten? "Erdem" (fazilet), "Marat" (en seçkin Fransız devrimcilerinden), "Üstüngel" (herşeye üstün gelen), "Bilen" (herşeyi bilen!) gibi… (s. 145-146)

İhmalyan, Pehlivanyan’la Bilen’in nasıl tanıştığını da kendisine anlatılanlara dayanarak kısaca aktarır ve ardından Erdem’le ilgili parantezi kapatır.

Varşova’da bir “mühendis”

İhmalyan’ın İsmail Bilen’le ilk yüz yüze karşılaşması ise Varşova’da gerçekleşir. Bir Yaşam Öyküsü'nde bu buluşma, okurda adeta absürt bir tiyatro oyunundan fırlamış bir sahneyi okuyormuş hissi uyandırır:

Bir gün de, TKP’yi yurtdışında temsil etme hakkını kendisine kimin verdiğini şimdiye dek bilmediğim Marat’ın (Erdem, S. Üstüngel, İ. Bilen) Varşova’ya geleceğini haber aldık. Sevindim de, çünkü yurtdışında TKP’yi temsil eden kişiyi ilk kez görecektim.

İsmail Bilen

İki gün sonra mıydı ne, ya Hayk’ın ya da kardeşimin oteldeki odasında otururken kapı çalındı, açtılar, Marat’tı gelen. Hepimiz ayrı ayrı sarıldık, öpüştük, kahveler içildi, sigaralar tüttürüldü ve söyleşiye başladık. Bir ara Veli Gündüz, Marat’a masanın üzerinde duran radyoyu göstererek:

- Abi, dedi, "Bizim Radyo"yu bir türlü tutamıyoruz şununla (o zaman "Bizim Radyo" yayınlarına daha yeni başlamıştı [*]), nasıl etsek de alabilsek.

Marat:

- Ondan kolay ne var yahu, şu radyoyu şey yaparsın; şu şeyi var ya, şeye doğru çevirdin mi şey olur, bal gibi alırsın şeyi…. demez mi!

Buz kesildim. Aptal aptal birbirimizin yüzüne bakıyoruz, ne diyeceğimizi şaşırmış durumdayız.

Veli:

- Vallahi abi, hiçbir şey anlamadım!

Marat:

- Anlamayacak ne var canım! Şu yok mu, şu? Onu şey yapınca şey olur, şeyi çevirirsin şeye doğru ki, iki şey olsun, ondan sonra aldın gitti "Bizim Radyo"yu. Şimdi anlaşıldı mı?

Bir de soruyor anlaşıldı mı? diye. Dayanamadım:

- Abi, dedim, kusura bakma, ama ben mühendis olduğum halde, bir şey anlamadım.

Şöyle bir tepeden süzdü beni, ve:

- Ben de mühendisim! Ne olmuş yani, demez mi!

"Hay sen çok yaşa o mühendisliğinle!" diye geçiriyorum aklımdan. Vah, kılavuzu karga olan TKP vah! O TKP ki, uğruna üyeleri canlarını vermiş, cezaevlerinde, sürgünlerde yıpranmış, yöneticileri Karadeniz’de boğdurulmuş, kimi müdüriyetin altıncı katından sokağa atılmış, kimi işkenceler altında ölmüş….

(Beş altı yıl sonra bir gün Moskova’da, Marat’ın içini dışını çok iyi bilen Şükrü Baba’yla konuşurken:

- Abi, Marat mühendismiş, öyle mi? diye sorduğumda:

- Ne mühendisi be, ömründe hepsi üç dört ay tornacılık yapmıştır, o kadar demişti. (s. 163-165)

Bu pasajı okurken kendi kendime, İsmail Bilen’e tersten bir tecahül-i arif [**] yakıştırması yapılabilir mi, diye sordum. Yine de Dunning-Kruger Sendromu -yani bilgi ve beceri düzeyi düşük olmasına rağmen kişinin kendini olduğundan daha yetkin sanması hâli- Bilen’in durumunu tanımlamak için çok daha uygun görünüyor. Bunun Stalinist bürokratlar arasında yaygın bir durum olduğunu düşünüyorum.

[*] Bizim Radyo, yayına 1 Nisan 1958’de başladı.

[**] Tecahül-i arif, bildiği hâlde bilmiyormuş gibi davranan kişiyi tanımlayan eski dilde bir tamlama.

Devam edecek

Ayrıca bkz.:

Vartan İhmalyan kimdir?

İhmalyan’ın siyasi otobiyografisini yazdığı dönem

Vartan İhmalyan’ın yüzeysel izlenimciliği

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: Aram Pehlivanyan (1)

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: Aram Pehlivanyan (2)

Vartan İhmalyan’ın kaleminden: İsmail Bilen (3)

On Vartan İhmalyan’s political autobiography, Bir Yaşam Öyküsü (A Life Story) (6)

From Vartan İhmalyan’s pen: Aram Pehlivanyan (3)

Early signs of a “malignant”

Aram Pehlivanyan (1961)

In his memoir, Bir Yaşam Öyküsü (A Life Story), Vartan İhmalyan claims that the first signs of the “malignant” character Aram Pehlivanyan would later display began to appear in the early 1940s, when he was just 25. He highlights traits in Pehlivanyan’s personality such as an inability to accept defeat, a fragile ego, megalomania and exhibitionism. To illustrate this point, he recounts a chess match they played by the seaside in the summer of 1942:

One day, while I was sitting at home, Aram Pehlivanyan came over.

“Come on, let’s go to Fenerbahçe beach for a swim. Bring your chess set too - we can play,” he said.

“You know I’m just a beginner. What pleasure would you get from playing with me?” I replied.

“No matter, we’ll play a game to pass the time,” he said, so I took the chess set along.

We took the tram from Bağlarbaşı to Fenerbahçe beach. At the beginning of the Fenerbahçe promontory, on the side facing Göztepe, there was a pebbly beach; we went and sat there. Aram took the chess set from me, set up the pieces, and we began to play. As I was inexperienced, I played slowly and carefully, while Aram, confident in his ability, played more freely. Then came a moment when, realising he was just one move away from being checkmated, he suddenly slammed the chessboard, sending the pieces flying in all directions. In his mind, since the game had not officially ended, he would not be considered defeated - and certainly not by a novice like me. No doubt my winning was purely a coincidence, but Aram’s outburst revealed his character - his inability to endure defeat and his megalomania. After all, it was only a game of chess. Without showing any reaction, I quietly began gathering the scattered pieces. (pp. 80-81)

This unsportsmanlike, crude and angry reaction from Pehlivanyan suggests that the 25-year-old had an immature ego. Moreover, the fact that the incident took place not in a private setting but on a public beach made the scene all the more shameful. However, according to İhmalyan’s account, it was not long before Pehlivanyan went even further, showing no hesitation in engaging in behaviour that was even more disturbing - indeed, downright disgraceful: 

“Come on, let’s go for a swim,” said Aram.

We undressed and went into the sea. After swimming for 15-20 minutes, we came out and dried ourselves. As I had my towel wrapped around my waist and was changing out of my wet swimsuit into my underwear, I turned around - and what did I see? Aram Pehlivanyan was standing there completely naked, not even glancing around.

“For heaven’s sake, Aram, have some decency!” I said. “There are women and girls around - get dressed at once!”

And what do you think his reply was?

“It’s fine - they might even enjoy the view,” he said!

“Honestly!” I thought to myself. (p. 81)

According to İhmalyan, the personality disorders revealed through these behaviours lay at the root of the harm that Aram Pehlivanyan - who would, years later, become a member of the Central Committee of the Communist Party of Turkey (TKP) - would go on to inflict upon his comrades and the party itself. (We have previously criticised this “analysis” of İhmalyan’s as excessively impressionistic and un-Marxist, and shall not reiterate those points here.)

Hint of suspicion

Ultimately, İhmalyan implies that a dubious circumstance concerning Pehlivanyan arose in connection with the 1944 arrests targeting the TKP. He notes that in the books İnkâr Fırtınası (Storm of Denial) and Türkiye’de Sol Hareketler (Leftist Movements in Turkey) -written by the informant Aclan Sayılgan and largely based on documents and information obtained from the police- Pehlivanyan is conspicuously absent. İhmalyan points out that, while recounting the 1944 arrests, Sayılgan “makes no mention whatsoever of Aram Pehlivanyan, nor does his name appear among those detained,” and continues as follows: 

However, Aram had also been arrested in 1944. And because he betrayed his comrades during the 1946 arrests, no one in Harbiye Prison would speak to him anymore. I cannot fathom how the absence of Aram’s name among the detainees could be explained.

On the other hand, Aclan Sayılgan, in his book İnkâr Fırtınası (Storm of Denial), claims that Hasan Basri Alp was betrayed by Hayk Açıkgöz -which is an outright lie. If Hayk Açıkgöz had indeed betrayed Basri -who, in 1944, took his own life by jumping from the sixth floor of Sansaryan Han [*] (the First Bureau) onto the street below- then in 1946, just as the comrades in Harbiye Prison refused to speak to Aram Pehlivanyan, they would also have refused to speak to Hayk. On the contrary, the comrades in prison both liked and respected Dr Hayk Açıkgöz. Besides, Hayk Açıkgöz was not the sort of man who would betray his comrades. There is something fishy about this whole affair - though I do not know exactly what. (p. 99)

Pehlivanyan in Harbiye Prison

In his book, İhmalyan does not mention the -widely known and often strongly criticised- conduct displayed by the other two members of the triumvirate, İsmail Bilen and Zeki Baştımar, during their respective police interrogations in different years. However, the author takes a step we have not seen in any other source by suggesting that a similar suspicion might also apply to Aram Pehlivanyan.

Nevertheless, it should be emphasised that, on this matter, İhmalyan has only two pieces of indirect, second-hand evidence: the striking omissions and inconsistencies concerning Pehlivanyan and Hayk Açıkgöz in Aclan Sayılgan’s accounts of the 1944 arrests in his two books, and the fact that TKP inmates in Harbiye Prison in 1946 refused to speak to Pehlivanyan.

* * *

Thus, in these three articles, we have compiled, summarised, and partly analysed what İhmalyan says about Aram Pehlivanyan in his political autobiography.

[*] The correct spelling is Sanasaryan Han. It was a well-known detention and interrogation centre used by the Istanbul police headquarters at the time.

To be continued

See also:

Who was Vartan İhmalyan?

The period in which İhmalyan wrote his political autobiography

Vartan İhmalyan’s superficial impressionism

From Vartan İhmalyan’s pen: Aram Pehlivanyan (1)

From Vartan İhmalyan’s pen: Aram Pehlivanyan (2)

From Vartan İhmalyan’s pen: İsmail Bilen (1)