Molotov confirms Stalin’s testimony

I would like to add a very brief postscript to my article titled Joseph Stalin as witness, published on 29 May 2025.

Vyacheslav Molotov (1890–1986) – for many years Stalin’s closest associate, most trusted confidant, and chief aide during the “Great Purge” – remained a politician unwaveringly loyal to Stalinism until his final breath.

In Molotov Remembers, an extended interview with Soviet journalist and writer Felix Chuev – himself known for his staunch Stalinist views – we find Molotov openly confirming Stalin’s testimony about Trotsky’s crucial role in the October Revolution, a testimony that would later be suppressed.

Chuev recounts his exchange with Molotov on the matter in the following words:

The talk switched to Trotsky, and about Stalin’s assessment of his activity in the article “The October Revolution.” It turned out that a whole paragraph had been omitted from Stalin’s collected works. Molotov brought his own volume, in which he had written in the margin what had appeared in Stalin’s original version—how Trotsky managed to win over the Petrograd garrison. It appears sometimes they also edited Stalin. [*]

[*] Felix Chuev, Molotov Remembers: Inside Kremlin Politics, ed. Albert Resis, Ivan R. Dee, Chicago, 1993, p. 166.

Molotov, Stalin’in tanıklığını teyit ediyor

28 Mayıs 2025’te yayımladığım Yosif Stalin’in tanıklığı başlıklı yazıya çok kısa bir ek yapmak istiyorum.

Uzun yıllar boyunca Stalin’in en yakın çalışma arkadaşı, en güvenilir sırdaşı ve “Büyük Temizlik” sürecinde baş yardımcısı olan Vyaçeslav Molotov (1890-1986), son nefesini verinceye kadar Stalinizme sıkı sıkıya bağlı kalmış bir siyasetçi. Molotov’un, yine Stalinizme bağlılığıyla tanınan Sovyet gazeteci ve edebiyatçı Feliks Çuyev’le yaptığı Molotov Anlatıyor başlıklı nehir söyleşide Stalin’in, Trotskiy’in Ekim Devrimi’ndeki yaşamsal rolüne dair sonraları sansürlenecek olan tanıklığını açıkça teyit ettiğini görüyoruz.

Çuyev, konuyla ilgili Molotov'la aralarında geçen görüşmeyi şu sözlerle aktarıyor:

Konu, Trotskiy’e ve Stalin’in Ekim Devrimi başlıklı makalesinde onun faaliyetlerine dair yaptığı değerlendirmeye geldi. Görünen o ki, Stalin’in Toplu Eserleri’ne bu makaleden koca bir paragraf alınmamıştı. Molotov, Stalin’in orijinal metninde yer alan bu paragrafı, Trotskiy’in Petrograd garnizonunu nasıl kendi safına çekmeyi başardığını anlatan kısmı el yazısıyla sayfa kenarına not ettiği kişisel nüshasını getirerek gösterdi. Anlaşılan, bazen Stalin’in yazdıklarına da müdahale ediliyordu.[*]

[*] Feliks Çuyev, Molotov Anlatıyor: Stalin’in Sağkolu ile Yapılan 140 Görüşme, çev. Ayşe Hacıhasanoğlu ve Suna Kabasakal, Yordam Kitap, Gözden geçirilmiş ve genişletilmiş 2. basım, İstanbul, 2010, s. 260–261. (Yordam Kitap'ın çevirisini, metnin İngilizce çevirisiyle karşılaştırdım ve düzelttim.)

Hacıhasanoğlu ve Kabasakal bu pasajı şöyle çevirmişler:

“Konuşma Trotski’ye geldi, Stalin’in ‘Ekim Darbesi’ adlı makalesinde onun hakkında dile getirdiği yargıya. Söylediğine göre Stalin’in Bütün Eserleri’nde koca bir paragraf hiç yer almamış. Molotov kendi kopyasını getirdi. Sayfa kenarına aldığı notta, Petrograd garnizonu birliklerini devrim davasına Trotski’nin kazandırdığı ve bu ifadenin Stalin’in özgün metninde evvelce yer aldığı yazılıydı. Demek ki bazen Stalin’in yazısını düzelttikleri de oluyordu. Ama bazen.”

Bu çeviri, anlamı büyük ölçüde aktarıyor olsa da hem terminolojik tercihler hem de anlatım biçimi açısından bazı sorunlar barındırıyor. Özellikle, Stalin’in makalesinin başlığının Ekim Devrimi yerine Ekim Darbesi olarak çevrilmiş olmasına doğrusu hiç anlam veremedim.

Joseph Stalin as witness

The meeting of the Central Committee of the Bolshevik Party on 10 October 1917 (23 October in the old style) was a historic turning point—it was then that the decision to launch an armed uprising was taken.

Shortly after the decision to stage the uprising, Lenin -now wanted by the Provisional Government- was once again forced into hiding. In these critical days, practical preparations for the revolution were undertaken by the Petrograd Soviet and its military wing, the Military Revolutionary Committee (MRC). Formed on 20 October (Old Style) to prevent the Petrograd garrison from being sent to the front, the MRC became the principal organising force behind the uprising.

At the head of the committee stood Lev Trotsky. With remarkable organisational brilliance, Trotsky oversaw critical processes -from securing the garrison’s allegiance to the Soviet cause to coordinating the logistics of the uprising. He directed Soviet military operations in Petrograd and by early November had brought almost the entire capital under Bolshevik control. On 13 November (Old Style), he repelled Alexander Kerensky’s attempt to retake the city with loyalist forces in the Battle of Pulkovo, thereby consolidating Bolshevik domination over Petrograd.

Trotsky’s organisational genius, his ability to inspire the masses, and his military-political vision were key to the revolution’s victory. His role was so pivotal that, in an assessment written on the first anniversary of the revolution, his contribution to the uprising’s success was expressed in the following terms:

All practical work in connection with the organization of the uprising was done under the immediate direction of Comrade Trotsky, the president of the Petrograd Soviet. It can be stated with certainty that the Party is indebted primarily and principally to Comrade Trotsky for the rapid going over of the garrison to the side of the Soviet and the efficient manner in which the work of the Military-Revolutionary Committee was organized. The principal assistants of Comrade Trotsky were Comrades Antonov and Podvoisky.

— Pravda, 6 October 1918

The author of these lines was none other than Joseph Stalin.

Tariq Ali (author) & Phil Evans (Illustrator), Trotsky for Beginners, Pantheon Books, New York, 1980, p.76 [*]

With Stalin’s rise to power, this highly ‘inconvenient’ piece of testimony was systematically erased from the historical record. Back issues of Pravda were withdrawn from libraries, archives were combed for this purpose, and considerable efforts were made to make the article inaccessible.

The 6 November 1918 issue of Pravda, featuring Stalin’s article

[*] Ali and Evans give the date of Stalin’s article incorrectly; it was in fact published in Pravda on 6 November 1918.

Yosif Stalin’in tanıklığı

Bolşevik Partisi Merkez Komitesi'nin 10 Ekim 1917 (eski takvime göre 23 Ekim) tarihli toplantısı, silahlı ayaklanma kararının alındığı tarihsel bir dönüm noktasıdır.

Ayaklanma kararının hemen ardından, Geçici Hükümet tarafından aranan Lenin, zorunlu olarak yeniden yeraltına çekildi. Bu kritik günlerde, devrimin pratik hazırlıkları Petrograd Sovyeti ve onun askerî kanadı olan Askerî Devrimci Komite (ADK) tarafından üstlenildi. ADK, 20 Ekim'de (eski takvime göre) Petrograd garnizonunun cepheye gönderilmesini engellemek amacıyla kurulmuştu. Bu komite, ayaklanmanın önde gelen örgütleyici gücü oldu.   

Komitenin başındaki isim, Lev Trotskiy'di. Trotskiy, garnizonun Sovyet saflarına kazanılmasından, ayaklanmanın lojistiğine kadar kritik süreçleri büyük bir örgütsel dehayla yönetti. Petrograd'daki Sovyet askeri operasyonlarını denetledi ve Kasım ayı başlarında başkenti neredeyse tamamen ele geçirdi. 13 Kasım'da (eski takvime göre) Aleksandr Kerenskiy'nin sadık birliklerle Petrograd'ı geri alma girişimini Pulkovo Muharebesi'nde yenilgiye uğratarak Bolşeviklerin şehir üzerindeki tam kontrolünü sağladı.   

Trotskiy’in örgütlenme konusundaki yeteneği, kitleleri etkileme gücü ve askerî-politik vizyonu, devrimin zaferinin anahtarı oldu. Bu öyle bir roldü ki, devrimin birinci yıldönümünde kaleme alınan bir değerlendirmede, ayaklanmanın başarısında Trotskiy’in katkısı şu sözlerle dile getirilmişti:

Ayaklanmanın pratik örgütlenmesine ilişkin tüm işler, Petrograd Sovyet Başkanı Trotskiy Yoldaş’ın doğrudan önderliği altında yürütüldü. Garnizonun hızla Sovyet’ten yana geçmesini ve Askeri Devrimci Komite’nin çalışmalarının becerikli yönetimini partinin esas olarak ve öncelikle Trotskiy Yoldaş’a borçlu olduğunu kesin olarak söylemek mümkündür. Antonov ve Podvoyskiy yoldaşlar Trotskiy Yoldaş’ın baş yardımcılarıydı.

— Pravda, 6 Kasım 1918

Bu satırların yazarı ise Yosif Stalin’den başkası değildi.

 Tarık Ali (yazar) ve Phil Evans (çizer), Yeni Başlayanlar İçin Troçki, çev. Osman Akınhay, Agora Kitaplığı, İstanbul, 2010, s. 72 [*]

Stalin'in iktidara yükselmesiyle birlikte, bu son derece "sakıncalı" tanıklık tarihten silinmeye çalışıldı. Pravda'nın eski sayıları kütüphanelerden toplatıldı, bu amaçla arşivler tarandı ve makaleyi erişilmez kılmak için çok büyük bir çaba harcandı.

Pravda'nın Stalin'in makalesinin yer aldığı 6 Kasım 1918 tarihli sayısı

[*] Ali ve Evans'ın kitabında Stalin'in makalesinin tarihi yanlış yazılmış. Doğrusu 6 Kasım 1918.

Louise Bryant as witness

In our articles titled Rosa Luxemburg as witness (6 May 2025) and John Reed as witness (22 May 2025), we pointed out that even a reader with no prior knowledge of the October Revolution would, upon reading Luxemburg’s The Russian Revolution (1918) or Reed’s Ten Days That Shook the World (1919), readily conclude that Lenin and Trotsky were its principal leaders. By offering a few simple observations on these works, we sought to demonstrate how both texts unmistakably credit these two figures with guiding the revolutionary course.

John Reed and Louise Bryant (1918)

In this article, we shall turn to the testimony of Louise Bryant (1885–1936), the American journalist and revolutionary, by way of her two pivotal works that offer her observations and analyses of the eve of the October Revolution, its unfolding and its aftermath: Six Red Months in Russia: An Observer’s Account of Russia Before and During the Proletarian Dictatorship (1918) and Mirrors of Moscow (1923).

Bryant travelled to Russia in 1917 with her husband, John Reed, and witnessed the most decisive moments of the October Revolution. Amid the dizzying turmoil of those revolutionary days, she worked alongside Reed in the field, and the pair at times divided tasks between them.

One of the merits of Bryant’s Six Red Months in Russia -published a year before Reed’s masterpiece- is its focus on documenting the experiences of ordinary workers, peasants and soldiers during the course of the revolution. In particular, her nuanced and insightful treatment of women’s role in the revolution and the accompanying social changes lends her observations a depth rarely found in comparable works of the period.

Bryant’s Six Red Months in Russia and Mirrors of Moscow rank among the foremost eyewitness accounts of the October Revolution. We believe that both works should be read in conjunction with Reed’s indispensable classic, Ten Days That Shook the World, to gain a fuller understanding of this transformative historical moment.

To the best of our knowledge, Six Red Months in Russia has yet to be translated into Turkish. Mirrors of Moscow, however, exists in two separate Turkish editions, published by Sarmal Kitabevi and Runik Kitap respectively. [*] As we have not read either translation, we are not in a position to offer further comment.

Let us now revisit the simple yet revealing observation we made in our earlier articles based on the testimonies of Luxemburg and Reed -this time through the lens of Bryant’s two books.

Six Red Months in Russia is a comprehensive 300-page account of the author’s observations during her six-month stay in Russia. The book offers a vivid portrayal of the transition from the Provisional Government formed after the February Revolution to the October Revolution, as well as the early months in which the foundations of the proletarian dictatorship were laid -all conveyed with critical insight and meticulous attention to detail.

In Six Red Months in Russia, Lenin is mentioned 51 times and Trotsky 54 times. There is a chapter entitled Lenin and Trotsky, in which the author refers to the two together on nine occasions. Notably, Stalin is not mentioned even once throughout the book.

In Mirrors of Moscow -Bryant’s account of the political and social climate in the Soviet Union after the revolution, which features her observations and interviews with leading political figures of the time- Lenin is mentioned 163 times and Trotsky 74 times. Once again, Stalin is not mentioned even once.

In Mirrors of Moscow, Bryant describes Trotsky as “the unquestionably most dramatic figure produced by the Russian Revolution and its sole great organiser,” and as Lenin’s indispensable comrade-in-arms. She ranks him second only to Lenin, portraying the two as complementary political leaders whose partnership was central to the course of the revolution.

[*] Louise Bryant, Moskova’dan Devrim Portreleri, trans. Yahya Yeşilyurt, Runik Kitap, 1st edition, İstanbul, 2020; and Louise Bryant, Moskova'nın Aynaları: Lenin ve Altındakiler, trans. Piyale Yazgan, Sarmal Kitabevi, 1st edition, İstanbul, 2024.

Louise Bryant’ın tanıklığı

5 Mayıs 2025 tarihli Rosa Luxemburg’un tanıklığı ve 21 Mayıs 2025 tarihli John Reed’in tanıklığı başlıklı yazılarımızda, Luxemburg’un Rus Devrimi (1918) broşürü ve Reed’in Dünyayı Sarsan On Gün (1919) adlı kitabıyla ilgili basit birkaç gözlem yaparak, Ekim Devrimi konusunda hiç bilgisi olmayan bir okuyucunun bile, bu çalışmalardan herhangi birini okuduğunda devrime önderlik edenlerin Lenin ve Trotskiy olduğu sonucuna varacağına işaret ettik.

John Reed ve Louise Bryant (1918)

Bu yazıda ise Amerikalı gazeteci ve devrimci Louise Bryant’ın (1885–1936), Ekim Devrimi’nin arifesinde, devrim sırasında ve sonrasında yaşananlara dair gözlem ve yorumlarını içeren iki çok önemli kitabının tanıklığına başvuracağız: 1918’de yayımlanan Six Red Months in Russia: An Observer’s Account of Russia Before and During the Proletarian Dictatorship ile 1923’te yayımlanan Mirrors of Moscow.

Bryant, 1917’de eşi John Reed ile birlikte Rusya’ya gitti ve Ekim Devrimi’nin en kritik anlarına tanıklık etti. Devrim günlerinin baş döndürücü karmaşası içinde Reed’le birlikte sahada çalıştı ve ikili zaman zaman iş bölümü de yaptı.

Bryant’ın, Reed’in başyapıtından bir yıl önce yayımlanan Six Red Months in Russia kitabının erdemlerinden biri de devrim sürecinde sıradan işçilerin, köylülerin ve askerlerin deneyimlerini kapsamaya ağırlık vermesidir. Özellikle kadınların devrimdeki rolüne ve sosyal değişimlere dair nüanslı ve aydınlatıcı yaklaşımları, onun gözlemlerine benzeri az görülen bir derinlik katar.

Bryant’ın hem Six Red Months in Russia hem de Mirrors of Moscow adlı eserleri, Ekim Devrimi’ne dair başat görgü tanıklıkları arasında yer alır. Biz, her iki kitabın da Reed’in Dünyayı Sarsan On Gün adlı vazgeçilmez klasik çalışmasıyla birlikte okunması gerektiğini düşünüyoruz.

Six Red Months in Russia bildiğimiz kadarıyla hâlâ Türkçeye çevrilmedi. Ancak Mirros of Moscow’un Sarmal Kitabevi ve Runik Kitap tarafından yayımlanmış iki ayrı Türkçe çevirisi mevcut. [*] İki çeviriyi de okumadığımız için bunlarla ilgili daha fazla bir şey söyleyemiyoruz.

Şimdi gelin Luxemburg ve Reed’in tanıklıklarına başvurduğumuz yazılarda yaptığımız basit ancak kendi başına çok şey anlatan gözlemi, burada Byrant’ın iki kitabı üzerinden tekrar edelim.

Six Red Months in Russia, yazarın Rusya'da geçirdiği altı aylık döneme ait gözlemlerini içeren 300 sayfalık kapsamlı bir kitaptır. Kitapta, Şubat Devrimi sonrası Geçici Hükümet'ten Ekim Devrimi'ne geçiş süreci ve proletarya diktatörlüğünün temellerinin atıldığı ilk aylar çok önemli gözlemler ve ayrıntılar eşliğinde anlatılır.

Six Red Months in Russia’da Lenin'in adı 51 ve Trotskiy'in adı ise 54 kez geçiyor. Kitapta, "Lenin ve Trotskiy" başlıklı bir bölüm bulunuyor ve yazar bu iki ismi dokuz kez “Lenin ve Trotskiy” diyerek bir arada anıyor. Stalin'den ise kitapta bir kez olsun söz edilmiyor.

Bryant'ın devrim sonrası Sovyetler Birliği’ndeki siyasi ve toplumsal atmosferi ele aldığı, dönemin önemli siyasi önderlerine dair gözlemler ve röportajlar içeren Mirrors of Moscow’da ise Lenin'in adı 163 kez, Trotskiy'in adı ise 74 kez geçmektedir. Bu kitapta da Stalin'in adı yine hiç telaffuz edilmemektedir.

Bryant, Mirrors of Moscow’da Trotskiy'i "Rus Devrimi'nin yetiştirdiği tartışmasız en dramatik karakter ve tek büyük örgütçü" ve “Lenin’in vazgeçilmez silah arkadaşı” olarak niteler. Onu Lenin'den sonra ikinci sıraya koyar ve ikisini birbirini tamamlayan siyasi önderler olarak görür.

[*] Louise Bryant, Moskova’dan Devrim Portreleri, çev. Yahya Yeşilyurt, Runik Kitap, 1. basım, İstanbul, 2020 ve Louise Bryant, Moskova'nın Aynaları: Lenin ve Altındakiler, çev. Piyale Yazgan, Sarmal Kitabevi, 1. basım, İstanbul, 2024.

John Reed as witness

John Reed (1915)

In our article titled Rosa Luxemburg as witness, published on 6 May 2025, we emphasised -drawing on Luxemburg’s 1918 pamphlet The Russian Revolution- that, prior to the Stalinist counter-revolution, Trotsky was widely recognised, both within the Soviet Union and internationally, as one of the two principal leaders of the October Revolution, alongside Lenin.

In this brief piece, we shall likewise adopt a similar approach, turning to the account offered in Ten Days That Shook the World by American socialist journalist and revolutionary Marxist John Reed (1887–1920), whose work provides an insider’s perspective on the October Revolution on the same theme.

In the brief foreword he wrote for the Russian edition of the book, Lenin affirms Reed’s eyewitness account of the October Revolution -which he himself had led- with the following words:

With the greatest interest and with never slackening attention I read John Reed’s book, Ten Days that Shook the World. Unreservedly do I recommend it to the workers of the world. Here is a book which I should like to see published in millions of copies and translated into all languages. It gives a truthful and most vivid exposition of the events so significant to the comprehension of what really is the Proletarian Revolution and the Dictatorship of the Proletariat. These problems are widely discussed but before one can accept or reject these ideas, he must understand the full significance of his decision. John Reed’s book will undoubtedly help to clear this question, which is the fundamental problem of the universal workers’ movement.

(N. Lenin, End of 1919) [*]

In his book The Life of Lenin, Louis Fischer notes that Lenin “had read John Reed’s book twice” before writing the foreword [**], which stands as further evidence of the high regard in which he held Reed’s testimony.

Lenin’s fervent endorsement affirmed -through the voice of the October Revolution’s highest authority- Reed’s brilliance in recording the events as they unfolded. Even today, Ten Days That Shook the World remains an essential work for anyone seeking to understand the October Revolution and the roles played by various Bolshevik leaders in the lead-up to it.

As noted above, in this article we reiterate the simple yet thought-provoking observation previously drawn from Luxemburg’s pamphlet, this time in relation to Reed’s book. In the Turkish translation of the work, published by Yordam Kitap:

Lenin is mentioned 81 times,
Trotsky 99 times,
Zinoviev 15 times,
Kamenev 34 times,
Bukharin 3 times, and
Stalin only twice -and that solely because his name appears in the list of People’s Commissars, established after the revolution, which Reed included in the book as a documentary appendix.

In other words, Reed’s masterpiece does not contain a single line referring to any active role played by Stalin in the revolution.

It is precisely for this reason that this work—so passionately endorsed by Lenin, who called for it to be translated into every language and printed in the millions—was soon denounced by Stalin after Lenin’s death, and would remain banned for decades in the Soviet Union under the Stalinist regime.

[*] John Reed, Ten Days That Shook the World, Penguin Books, 1977, p. 7.

[**] Louis Fischer, The Life of Lenin, Harper & Row, 1st ed., New York, 1964, p. 124.

John Reed’in tanıklığı

John Reed (1915)

5 Mayıs 2025 tarihinde yayımladığımız Rosa Luxemburg’un tanıklığı başlıklı yazıda, Luxemburg’un 1918’de kaleme aldığı Rus Devrimi broşüründen yola çıkarak, Stalinist karşı-devrimden önce hem Sovyetler Birliği’nde hem de dünya genelinde Trotskiy’in Lenin’le birlikte Ekim Devrimi’nin iki büyük önderinden biri olarak kabul edildiğini vurgulamıştık.

Bu kısa yazıda da benzer bir yöntem izleyeceğiz ve aynı konuda Ekim Devrimi’ni içeriden anlatan Amerikalı sosyalist gazeteci ve devrimci Marksist John Reed’in (1887–1920) Dünyayı Sarsan On Gün adlı kitabındaki tanıklığına başvuracağız.

Lenin, kitabın Rusça çevirisine yazdığı kısa önsözde, Reed’in, önderlik ettiği Ekim Devrimi'ne tanıklığını şu sözlerle onaylar:

John Reed’in Dünyayı Sarsan On Gün adlı kitabını büyük bir ilgi ve hiç azalmayan bir dikkatle okudum. Dünya işçilerine tereddütsüzce öneriyorum. Milyonlarca nüsha hâlinde basılmasını ve tüm dillere çevrilmesini görmek isterim. Bu eser, proleter devrim ve proletarya diktatörlüğünün ne demek olduğunu en gerçekçi ve en canlı şekilde ortaya koymaktadır. Bu meseleler yaygın biçimde tartışılıyor; ancak kişi, bu fikirleri kabul veya reddetmeden önce, kararının tam önemini kavramalıdır. John Reed’in kitabı, uluslararası işçi hareketinin temel sorunu olan bu meseleyi aydınlatmada kesinlikle yardımcı olacaktır.

(N. Lenin, 1919 sonu) [*]

Louis Fischer, The Life of Lenin [Lenin’in Yaşamı] adlı kitabında bu önsözü yazmadan önce “Lenin’in John Reed’in kitabını iki kez okudu[ğunu]” belirtir [**] ve bu da Lenin’in Reed’in tanıklığına ne kadar büyük bir değer verdiğinin bir başka göstergesidir.

Lenin’in bu coşkulu onayı, Reed’in yaşananları kayda geçirme ustalığını Ekim Devrimi’nin en yüksek otoritesinin ağzından tescillemiştir. Bugün de Dünyayı Sarsan On Gün, Ekim Devrimi’ni ve devrime giden süreçte farklı Bolşevik liderlerin rollerini anlamak isteyenler için hâlâ bir başucu eseridir.

Yukarıda belirttiğimiz gibi, daha önce Luxemburg’un broşürü üzerinden yaptığımız basit ama düşündürücü gözlemi bu yazıda Reed’in kitabı için yineliyoruz. Kitabın Yordam Kitap tarafından yayımlanmış olan Türkçe çevirisinde,

Lenin 81 kez,
Trotskiy 99 kez,
Zinovyev 15 kez,
Kamenev 34 kez,
Buharin 3 kez ve
Stalin yalnızca 2 kez (o da devrimden sonra kurulan ve Reed’in belge olarak kitabına aldığı Halk Komiserleri listesinde adı geçtiği için) anılmaktadır. 

Diğer bir deyişle, Reed’in başyapıtında Stalin’in devrime aktif katkısına dair tek bir satır bile bulunmamaktadır.

İşte Lenin tarafından büyük bir coşku ile tavsiye edilen, tüm dillere çevrilmesi ve milyonlarca basılması istenen bu eser, tam da bu yüzdendir ki, onun ölümünün hemen ardından Stalin tarafından karalanacak ve daha sonra da Stalinist rejim altında Sovyetler Birliği’nde onlarca yıl yasaklı kalacaktır.

[*] John Reed, Dünyayı Sarsan On Gün, çev. Rasih Güran, Yordam Kitap, 3. basım, İstanbul, Ekim 2011, s. 8.

[**] Louis Fischer, The Life of Lenin, Harper & Row, 1. basım, New York, 1964, s. 124.

Rosa Luxemburg as witness

Rosa Luxemburg (1871–1919) was both a theorist and a leading figure in the revolutionary wing of the socialist movement — first in her native Poland, and later in Germany, where she became a citizen. [*]

In this short piece, we won’t be discussing her major contributions to Marxist theory and socialist politics.

Our aim here is simply to bring to the fore a rarely addressed point from her famous pamphlet on the Russian Revolution, written in October–November 1918 and published posthumously in 1922. By calling upon the weight of Rosa Luxemburg’s authority, we seek to challenge the Stalinist narrative that still attempts to erase Trotsky — who, together with Lenin, was one of the Revolution’s two great leaders.

As far as I am aware, the Turkish translation of this pamphlet, titled The Russian Revolution, was published with considerable delay. The first edition appeared in 1989, brought out by BDS Publications. [**] A new translation was later published by Yazılama Publishing, which operates under the influence of the Stalinist Communist Party of Turkey (TKP). [***]

Yazılama Publishing introduces the pamphlet to readers as follows:

This great thinker and activist, who at times overstated the differences between Russia and Germany and therefore found it difficult to fully comprehend the October Revolution, was nonetheless among those who understood it best on a number of crucial points. Her ‘revolutionary notes’ are essential reading...

Now, let us take a closer look at whom Luxemburg regarded as the leaders of the Revolution.

Throughout the pamphlet, Lenin’s name appears 38 times, while Trotsky’s is mentioned 23 times.

When referring to the two leaders together, Luxemburg uses the formulation “Lenin–Trotsky” twice, “Lenin and Trotsky” nine times, and “Trotsky and Lenin” twice. In other words, she names them together on no fewer than 13 occasions!

In short, Luxemburg’s testimony leaves no doubt that Lenin and Trotsky were the two great leaders of the 1917 Russian Revolution—the opening salvo of the world revolution.

So, does Rosa Luxemburg mention Stalin at all in the pamphlet? No, she doesn’t—not even once!

This is hardly surprising, of course, as Stalin played no meaningful role in the 1917 Russian Revolution. Indeed, Nikolai Sukhanov—a contemporary eyewitness—describes Stalin in 1917, in his Notes on the Revolution [****], as:

a grey blur, dimly looming up now and again but leaving any trace.

What is truly astonishing is that the Stalinist leadership of the TKP—which took the decision to publish this very pamphlet—and the members and sympathisers of that party or similar Stalinist formations, have failed to recognise or question the glaring contradiction between the distorted historical narrative they defend and Rosa Luxemburg’s clear and unambiguous testimony.

[*] Rosa Luxemburg was active in the Proletariat Party between 1882 and 1886. In 1893, she co-founded the Social Democracy of the Kingdom of Poland and Lithuania (SDKPiL). After moving to Germany, she joined the Social Democratic Party of Germany (SPD) in 1898.

[**] BDS Publications released the first edition of the pamphlet in April 1989. The copy I own is from the second edition: Rosa Luxemburg, 1917 Ekim Devrimi, trans. Ferit Muzaffer, BDS Yayınları, 2nd ed., İstanbul, November 1990.

[***] The copy in my library: Rosa Luxemburg, Rus Devrimi, trans. Cangül Örnek, Yazılama Yayınevi, İstanbul, April 2009.

[****] N. N. Sukhanov, The Russian Revolution, 1917: A Personal Record, Princeton University Press, New Jersey, 1983, p. 230.

Rosa Luxemburg’un tanıklığı

Rosa Luxemburg (1871-1919), önce doğduğu Polonya’da, ardından vatandaşı olduğu Almanya’da sosyalist hareketin devrimci kanadının hem teorisyeni hem de önde gelen liderlerinden biriydi. [*]

Bu kısa yazıda onun Marksist teoriye ve sosyalist politikaya yaptığı çok önemli katkılara değinmeyeceğiz.

Buradaki amacımız, onun Ekim-Kasım 1918’de Rus Devrimi üzerine kaleme aldığı ve ölümünden sonra, 1922’de yayımlanan ünlü broşüründe bugüne dek pek gündeme gelmemiş bir noktayı öne çıkararak, Lenin’le birlikte Devrimin iki büyük önderinden biri olan Trotskiy’i, hâlâ yok saymaya çalışan Stalinist anlatıya karşı, Rosa Luxemburg’un otoritesinin ağırlığını tanıklığa çağırmaktan ibaret.

Bildiğim kadarıyla Rus Devrimi başlıklı bu broşürün Türkçeye çevrilmesi çok ciddi bir gecikmeyle gerçekleşti. 1989 yılında BDS Yayınları tarafından yayımlanan çeviri, bu eserin Türkiye’deki ilk edisyonuydu. [**] Daha sonra, Stalinist Türkiye Komünist Partisi’nin (TKP) kontrolündeki Yazılama Yayınevi tarafından broşürün yeni bir çevirisi yapıldı. [***]

Yazılama Yayınevi, broşürü okura tanıtırken şöyle diyor:

Rusya ile Almanya arasındaki ayrımları abarttığı oranda Ekim Devrimi'ni anlamakta zorluk çeken ama bir dizi başlıkta da bu devrimi en iyi anlayanlardan biri olan bu büyük düşünür ve eylemcinin ‘devrim notları’ mutlaka okunmalı...

Şimdi gelin, Luxemburg’un bu broşürde devrimin önderleri olarak kimleri gördüğüne biraz daha yakından bakalım.

Broşür boyunca Lenin’in adı 38 kez geçiyor.

Trotskiy’in adı ise 23 kez anılıyor.

Luxemburg, bu iki önderden söz ederken iki kez “Lenin-Trotskiy”, dokuz kez “Lenin ve Trotskiy” ve iki kez de “Trotskiy ve Lenin” ifadesini kullanıyor. Yani, bu iki ismi birlikte tam 13 kez anıyor!

Kısacası, Luxemburg’un tanıklığı, dünya devriminin açılış salvosu olan 1917 Rus Devrimi’nin iki büyük önderinin Lenin ve Trotskiy olduğunu açıkça ortaya koyuyor.

Peki, Rosa Luxemburg, broşürde Stalin’den hiç söz ediyor mu? Hayır, etmiyor. Tek bir kez bile!

Bu durum kesinlikle şaşırtıcı değil elbette; çünkü Stalin, 1917 Rus Devrimi’nde kayda değer bir rol oynamadı. Nitekim dönemin tanıklarından Suhanov, 1917’deki Stalin’i, Devrim Üzerine Notlar [****] adlı eserinde şöyle tanımlar:

Bir görünüp bir kaybolan ve arkasında hiç iz bırakmayan bir gölge.

Asıl şaşırtıcı olan, broşürün çevirisini yayımlama kararı alan TKP’nin Stalinist önderliğiyle, bu partinin veya benzeri Stalinist örgütlerin üye ve sempatizanlarının, savundukları çarpıtılmış tarih anlatısıyla Rosa Luxemburg’un açık tanıklığı arasındaki ölümcül çelişkiyi fark etmemeleri ve sorgulamamalarıdır.

[*] Rosa Luxemburg, 1882-1886 yılları arasında Proletarya Partisi'nde yer aldı. Ardından, 1893’te Polonya-Litvanya Sosyal Demokrasisi Partisi'nin (SDKPiL) kurucularından biri oldu. Almanya’ya taşındıktan sonra ise 1898 yılında Almanya Sosyal Demokrat Partisi’ne (SPD) katıldı.

[**] BDS Yayınları, broşürün ilk baskısını Nisan 1989’da yayımladı. Bendeki kopya ikinci baskıdan: Rosa Luxemburg, 1917 Ekim Devrimi, çev. Ferit Muzaffer, BDS Yayınları, 2. baskı, İstanbul, Kasım 1990.

[***] Kitaplığımdaki kopya: Rosa Luxemburg, Rus Devrimi, çev. Cangül Örnek, Yazılama Yayınevi, İstanbul, Nisan 2009.

[****] N. N. Sukhanov, 1917 Rus Devrimi (Devrim Üzerine Notlar), çev. Gün Zileli, Edebi Şeyler Yayınevi, İstanbul, 2020.

 Document

A recently released Turkish intelligence report concerning Trotsky

Part 1 | Part 2 | Part 3 | Part 4 | Part 5

Visitors to Büyükada: From left to right – Pierre Naville, Trotsky, Gérard Rosenthal, and Pierre Naville’s wife. Pierre Naville was expelled from the French Communist Party in 1927 for his Trotskyist sympathies. Rosenthal, meanwhile, served as Trotsky’s lawyer in France.

Further into the intelligence report, we learn that Davranof, anticipating potential difficulties the translator (whom he intended to use as an informant but who was in fact working for Turkish intelligence) might encounter in gathering information, advised him to turn to “Police Officer Salih Efendi”. Davranof told MAH’s translator that Salih Efendi had already been leaking information to “others” (possibly referring to local or foreign journalists, or agents of third countries), most likely in return for payment. The OGPU agent also revealed his intention to establish a dual relationship by offering money to both the translator and Salih Efendi.

The document further highlights that Turkish intelligence confirmed both the existence of the individuals mentioned by Davranof and that Salih Efendi was indeed stationed in Büyükada. A noteworthy detail is the observation that Salih Efendi “did not accompany Trotsky to Kadıköy”. This remark most likely refers to Trotsky’s relocation from Büyükada to Moda—which was then considered a peripheral district of Kadıköy—following the fire at the İzzet Paşa Yalısı (a waterfront mansion) in March 1931. [*]

By process of elimination, it is possible to conclude that MAH had no intention of disciplining or reassigning police officer Salih Efendi, despite his passing on information about Trotsky and his household to various parties. Clearly, this tactic—tolerating the breach while continuing surveillance in order to gather intelligence—was precisely the kind of approach one would expect from an intelligence agency.

At this point, it is worth pausing to briefly consider Trotsky’s relationship with the Turkish police, along with that of his secretaries and guards. From the memoirs of Trotsky’s political secretaries and associates—including Jean van Heijenoort—as well as from the works of renowned historians such as Isaac Deutscher and Pierre Broué, both of whom wrote major biographies of Trotsky, we know that during his years in Turkey, a Turkish police unit—usually comprising between two and four officers—was stationed at the entrance to his residence. According to van Heijenoort, who arrived in Büyükada on 20 October 1932, the unit was headed by a police commissioner named Ömer Efendi, of Caucasian origin, who spoke Russian and some French. Van Heijenoort also recalls that the secretaries and guards, who took turns standing 24-hour watch, would occasionally—though rarely—take one of the Turkish officers with them on a patrol around the house.

However, in the final volume of his Trotsky trilogy, Deutscher presents the relationship between the household and the police as being more intimate than it likely was:

The police guards, placed at the gate of the villa, attached themselves so much to their ward that they also became part of the household, running errands, and helping in domestic chores. (Isaac Deutscher, The Prophet Outcast - Trotsky: 1929-1940, Oxford University Press, London, 1963, p. 20)

Van Heijenoort, however, firmly rejects Deutscher’s claims on this point in the appendix to his memoirs:

I saw no such thing when I was in Prinkipo. In fact, we were careful not to increase our contact with the Turkish policemen beyond the necessary minimum. As for Trotsky, he was never familiar with them. (Jean van Heijenoort, With Trotsky in Exile: From Prinkipo to Coyoacan, Harvard University Press, Massachusetts, 1978, p. 154)

It is neither plausible nor convincing that the household could have maintained the kind of relationship with the Turkish police that Deutscher “conjured up” in 1932, as such familiarity would have entailed serious security risks. One must bear in mind that by 1932, Trotsky and his comrades had begun to suspect that Stalin might already have come to view Trotsky’s exile from the Soviet Union as a blunder. Contrary to Stalin’s intentions, Trotsky had not remained isolated and ineffectual in exile; he had attracted supporters in several countries—though not in vast numbers—and was publishing books, pamphlets, and articles that made some impact, alongside the Opposition Bulletin aimed at the Soviet Union.

Trotsky at his writing desk during his exile on Büyükada

Towards the end of the intelligence report, it is noted that an individual previously reported to be travelling from the United Kingdom to join Trotsky had arrived on the island. He was identified as “Osias Rosenzweig”. The report states that although Rosenzweig was described as “English” by birth, he held German nationality and worked as a music teacher.

I have found no trace of Osias Rosenzweig’s identity in the sources available to me or through online searches. The name is also missing from The Bibliography of Lev Trotsky and Trotskyism [**], edited by Wolfgang Lubitz—a comprehensive reference work exceeding 600 pages. The surname “Rosenzweig”, of German origin and commonly associated with Ashkenazi Jews, means “rose tree” or “rose branch” in German. Thus, it seems unlikely that the name is the result of a mere typographical error.

The report also notes that, along with Rosenzweig, a Frenchman named Raymond Moulinière had arrived to join Trotsky. A well-known figure in the Trotskyist movement, Moulinière played a key role in facilitating Trotsky’s settlement on Büyükada in 1929. [***] He is known to have visited Trotsky on the island several times in subsequent years.

However, the report’s claim that Moulinière spoke fluent Turkish and Greek [****] seems rather puzzling. I could find no supporting evidence for this assertion in either the sources at my disposal or in online research. It is possible that Moulinière had only a basic knowledge of both languages, and that his command of Turkish and Greek was exaggerated in the report—whether intentionally or not.

Finally, the report notes that certain information would be passed on to OGPU agent Davranof—who was attempting to gather intelligence on Trotsky—via an Armenian translator working for Turkish intelligence. By tracking the money and directives provided by the Soviet agent, it was anticipated that this approach might help to uncover another spy network operating on behalf of Soviet intelligence. This indicates that during that period, the MAH was not merely engaged in intelligence gathering but was also proactively conducting counterintelligence operations aimed at exposing Soviet espionage networks.

Naturally, it would be misleading to infer from these developments that MAH was a more capable or effective intelligence organisation than the OGPU in the 1930s. With a significantly more limited international reach than the OGPU, MAH benefited in this case from a key advantage afforded by its position as the host country in efforts to counter Soviet intelligence operations.

[*] Trotsky returned to Büyükada in January 1932 and took up residence in a different waterfront mansion.

[**] Wolfgang Lubitz (ed.), Bibliography – A Classified List of Published Items About Leon Trotsky and Trotskyism, 2nd ed., Munich, 1988.

[***] On 25 January 2025, we also published on this blog the Turkish translation of a short article by Moulinière, in which he recounts how he first met Trotsky in Istanbul.

[****] The report uses the term “Rumca” (lit. “Romaic”), referring specifically to the variety of Greek spoken by the Ottoman Greek (Rum) community, which differs slightly from standard Modern Greek. Moulinière’s alleged fluency in both Turkish and "Rumca" would have been highly unusual for a French Trotskyist.

Concluded