Çeviri:
Böyle buyurdu Stalin!
Stalin’in emri kendilerine iletilir iletilmez Sovyetler Birliği Merkez İstatistik İdaresi’nin Milli Ekonomi Dengesi (Balanse Narodnogo Hozyaistva, BNH) bölümünün başında bulunan Valerian Sobol ve ekibi, yeni ruble ile ABD doları arasındaki satın alma gücü paritesini (PPP) hesaplamak üzere kolları sıvadılar. Ancak giriştikleri bu hummalı çalışma bilimsellikten tamamen uzaktı; zira yaptıkları, Stalin’in “yüksek değerli ruble” arzusunu doğrulamak için verileri her türlü işkenceye tâbi tutmaktan ibaretti.
1980’lerin sonlarında Gorbaçov’un baş ekonomi danışmanlarından biri olan Abel Aganbegyan, Inside Perestroika başlıklı kitabında, “sürpriz” bir sonla ve tek bir kalem darbesiyle noktalanacak olan bu süreci şöyle anlatıyor:
Mart 1950’de ülkemizde üretim savaş öncesi seviyelere geri döndü ve rublenin satın alma gücünün artırılması ile ulusal para biriminin rolünün güçlendirilmesi meselesi gündeme geldi. Stalin, döviz kurunun hesaplanmasını emretti. Bu çalışma, Sovyet ekonomisinin bilanço bölümünün başkanı Valerian Sobol’un yönetiminde Merkezi İstatistik Kurumu’nda yürütüldü. Sobol, tüketim mallarını esas alarak rublenin satın alma gücünü dolarla karşılaştırdı. Stalin, rublenin değerinin yüksek gösterilmesini istiyordu ve hesaplamaları yapanlar da bunun farkındaydı. Bu nedenle, rubleyi olduğundan daha değerli göstermek amacıyla özellikle lehimize olan tüketim mallarını ve karşılaştırma ölçütlerini seçtiler. İzledikleri yöntem şuydu: Genellikle bizi avantajlı kılan çeşitli kalemleri not ediyor, ardından ürünlerimizin sözde daha yüksek kaliteye ve daha uzun ömre sahip olduğu iddiasıyla bunlara yüzde 15 daha ekliyorlardı. Örneğin, Amerikan ayakkabıları ile bizim çivili çizmelerimizin ne kadar dayandığını karşılaştırıyor ve çizmelerimizin Amerikan ayakkabılarından daha uzun ömürlü olduğu gerekçesiyle bir “düzeltme katsayısı” ekliyorlardı. Stalin bu iş için onlara yalnızca bir hafta süre tanımıştı. Haftanın sonuna doğru, bu sürecin herhangi bir aşamasında yer almış olan herkes kelimenin tam anlamıyla gece gündüz durmadan çalışıyordu.
 |
| İki yön - İki kur (Yeni kur politikasıyla ilgili SSCB Bakanlar Kurulu Kararı'ndan bir alıntı içeren, 1937 tarihli Sovyet afişi. Rubleyi temsil eden sarı uçak hızlı, modern, güçlü ve tırmanışta. ABD dolarını temsil eden mavi uçak ise köhnemiş, sorunlu ve düşüşte.) |
Merkezi İstatistik Kurumu Başkanı Vladimir Starkovskiy -bu arada, ülkede az çok önemli konuma sahip kişiler arasında tek Komi olan isim [*]- yetenekli bir adamdı ve hatta Bilimler Akademisi muhabir üyeliğine seçilmişti. Bu pozisyonu büyük ölçüde Stalin’i memnun etmek amacıyla verileri tahrif etmek için kullandı. 1939’dan itibaren yaklaşık otuz beş yıl boyunca istatistiklerimizin başında kaldı ve bu süre zarfında verilerin büyük bölümünü yok etmeyi, kalanını ise tahrif etmeyi başardı. (…) Starkovskiy o günlerde vaktinin tamamını Mikoyan’ın bürosunda geçiriyordu. Mikoyan, Bakanlar Kurulu’nda Stalin’in yardımcısıydı. Son anda Mikoyan, Stalin’in ofisine girerek sonuçları orada bekledi. Hesaplamalardan sorumlu olan Sobol ise Merkezi İstatistik Kurumu’ndaki Starkovskiy’in odasında, devlet telefon hattının başında oturuyordu. Rubleyi mümkün olduğunca yüksek değerli göstermek için uzun süre kafa yorulduktan sonra, 1 rublenin 14 dolar olarak belirlenmesine karar verildi (…) Sonunda hesaplamalar gecenin bir yarısında tamamlandı ve derhal Kremlin’e gönderildi. Sobol ve diğerleri, kısa bir süre sonra gazetelerde yeni kurun 1 rublenin 4 dolar olarak ilan edildiğini görünce büyük bir şaşkınlığa uğradılar. Bu kur Mart 1950’de belirlenmişti. Bunun ne anlama geldiğini Starkovskiy’e sorduklarında, o da isteksizce şunu anlattı: Stalin hesaplamalara bakmış, kaşlarını çatmış, eline mavi bir kalem almış -görünüşe göre çok nadiren dolma ya da tükenmez kalem kullanır, farklı renklerde kurşun kalemleri tercih edermiş- ve onların yazdığı rakamın üzerini çizip yerine “4” yazmış.
[*] Komiler, Rusya’nın kuzeyindeki Komi Cumhuriyeti’nde yaşayan, Fin-Ugor dilleri ailesine mensup bir halktır.
Kaynak: Abel Aganbegyan, Inside Perestroika – The Future of the Soviet Economy, Rusçadan İngilizceye çeviren: Helen Szamuely, Harper & Row, New York, 1990, s. 211–212.
Aynı zamanda bkz.:
Magnitogorsk Demir Çelik Üretim Kompleksi: Sovyet sanayiinin yapısal sorunlarının bir mikrokozmosu
Sovyet Stalinizmi ve gizlilik: Gorbaçov’un ifşaatı
Bürokratik planlamanın sefaleti
Sibirya’yı emperyalist güçlere satmak
Bir Renault yöneticisinin gözünden Sovyet otomotiv sanayii
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder