Anatoliy Çernyayev'in 1972 günlüğünden (1)
Bürokratik planlamanın sefaleti[*]
 |
| Leonid Brejnev |
Baibakov’un Plenum'a katılanlara bu kötü haberleri vermesinin ardından SBKP Genel Sekreteri Leonid Brejnev (1906-1982) uzun bir konuşma yapmış. Çernyayev, günlüğünde Brejnev’in konuşmasının bir özetini veriyor:
Beş Yıllık Plan’ı, bazı istisnalar dışında, neredeyse hiçbir alanda yerine getiremiyoruz.
İnsanlar bunun sebebi olarak geçen yılki hava koşullarını gösteriyor. Ama bu sadece tarım için geçerli. O alanda bile zorlukların çoğunu büyük ölçüde aştık. Üstelik yurtdışından tahıl alarak paniğe yol açmamalıydık. Bunun üstesinden gelebilirdik. Mesela Pravda’da, Kirovogradsk bölgesindeki bir kolhoz başkanının, hasadı yanmış olmasına rağmen 2,5 ton tahıl toplayabildiği, oysa ‘karşı taraftaki’ komşularının ancak 1 ton civarında topladığı yazıyordu.”
Sanayide hava koşullarını bahane edenlere gelince… ABD’den daha fazla metal ergitmekle övündüğünüz için utanmalısınız, [İvan Pavloviç] Kazanets yoldaş. Peki ya o metalin kalitesi ne olacak? Her tonun yalnızca %40’ı üretime gidiyor, geri kalanıysa Amerikan standartlarına göre cüruf ve talaş! Bu gerçeğe ne diyeceksiniz?!
İnşaat yatırımları. Tamamlanmamış projeler. Bu eski bir sorun. 270.000 projenin her birine ortalama… 12 işçi düşüyor, diye hesapladık. Şimdi, Kamaz projesinde 70.000 işçi varsa, bu yüzlerce – hatta binlerce – projede hiç işçi olmadığı anlamına gelir! Ben, 1972-73’te tamamlanması öngörülenler dışındaki tüm projelerin dondurulmasını öneriyorum. Ama o projeleri mutlaka bitirelim!
Hâlâ her bir ruble yatırımdan ancak 90 kopek kazanıyoruz; Amerikalılar ise tam tersini başarıyor (her bir dolar yatırımdan 90 dolar kazanıyorlar).
Tedarikçileri suçluyorsunuz. Ama gelin, gerçeklere bakalım. [Nikolay Nikiforoviç] Tarasov yoldaş (Hafif Sanayi), depolarınızda bir milyon çift ayakkabı var. Kimse bunları almaz; çünkü tasarımları bildiğiniz lastik çizmeye benziyor. Oysa bunları üretmek için hammadde kullandınız — hem de kıt olduğunu söylediğiniz hammaddeleri! Bu gidişle, tüm hammaddeleri yurt dışından getirip doğrudan kıyım makinesine verseniz daha iyi!
Planı Baibakov’un ekibi yapıyor. Çünkü insanların ihtiyacı olan şey para değil, mal. Ancak elimizde gerçekten satılabilir (!) mallar olursa, halktan yüksek fırınlar vb. şeyleri inşa etmek için gerekli olan parayı alabiliriz.
Nasıl çalışıyoruz biz? Ağustos ayında Barnaul’daki yeni bir lastik fabrikasını ziyaret ettim. İşçilere sordum: ‘Yerli ve yabancı tüm yeni ekipmanlar elinizde, günde 9.000 lastik üretecek kapasiteniz var ama yalnızca 5.000 üretiyorsunuz. Neden?’ Verdikleri cevap şu oldu: Bakan [Viktor Stepanoviç] Fedorov onlara tam kapasiteye ulaşmaları için 30 ay süre tanımış. Peki, öyle olsun. Ama kısa süre önce elime bir not geçti: Barnaul fabrikası Kasım ayında zaten günde 9.000 lastik üretmeye başlamış — yani öngörülen kapasiteye sadece üç ayda ulaşılmış. Demek ki benim ziyaretimden sonra bazı adımlar atılmış. O halde: 30 ay mı, 3 ay mı?! Bu nasıl iştir? Tembellik mi, sorumsuzluk mu, aptallık mı — yoksa düpedüz bir suç mu söz konusu?!
XXIV. Kongre’nin ana kararını — yani üretkenliği ve verimliliği artırma hedefini — yerine getiremiyoruz. Kongre boyunca ve bugün burada bulunan herkes, ekonomik kalkınmanın başlıca yönlerinde (yaşam kalitesini, üretkenliği ve savunmayı artırarak) eşzamanlı ilerleme hedefinden söz ettiğimizde coşkuyla alkışlamıştı. Peki şimdi ne durumdayız? Bu dönüşümü gerçekleştiremedik. Kongre’nin üzerinden iki yıl geçti — yani Beş Yıllık Plan’ın yarısı çoktan geride kaldı! Şimdi Baibakov yoldaş bize 1972 planının tutmadığını, 1973’ün de tutmayacağını bildiriyor. Ondan sonra ne olacağını ise kimse kestiremiyor.
Gosplan liberal davranıyor, ama arkasındaki kuruluşlar tam anlamıyla sorumsuzluk içinde. Artık elimizde, stratejik perspektifimizi belirleyen ve ekonomimizin gidişatını sıkı sıkıya denetleyen bir Gosplan yok!
Çernyayev bu özeti aktardıktan sonra günlüğünde şöyle diyor:
Bu konuşmaya verilen tepki çok şey söylüyordu. Brutents bana anlattı; konuşmanın yazarlarından biri olan Arbatov’dan duymuş. “Grubumuz Sverdlovsk salonundan çıkarken,” dedi, “sanayimizin patronlarından biri olan [Pavel Dmitrieviç] Borodin’le (ZIL müdürü) tesadüfen yan yana geldik. Ona sordum: ‘Ne düşünüyorsunuz?’ ‘Konuşma çok güzeldi. Muhtemelen onu bu kadar süslü ve ikna edici hale getiren sizsinizdir, kaleminiz kuvvetli. Ama bu lafları biz daha önce de defalarca duyduk. Konuşmalar gitgide güzelleşiyor, ama işler de gitgide kötüleşiyor.’”
Bütün bunları, MK üyelerinin bulunduğu kalabalığın ortasında yüksek sesle söyledi ama kimse başını çevirip bakmadı bile. Demek ki başkalarının da aklından benzer şeyler geçiyordu.
En üst düzeydeki Sovyet bürokratları bunları konuşurken, ülke ve dünya kamuoyuna yönelik yapılan açıklamalarda her şeyin yolunda gittiği; bazı ufak tefek sorunlar yaşanıyor olsa da bunların biraz gayret ve özenle rahatlıkla çözülebileceği masalları anlatılıyordu. Dünyanın dört bir yanındaki Kremlin yanlısı Stalinist partilerin önderlikleri ise, temelleri çürük bu pembe tabloları kendi yayınlarında -kısmen ya da tamamen doğru olduğuna inanarak- hiç sorgulamadan gururla alıntılıyorlardı.
[*] Başlık bana ait.
Aynı zamanda bkz.:
Anatoliy Çernyayev'in 1972 günlüğünden (2): Sibirya’yı emperyalist güçlere satmak
Anatoliy Çernyayev'in 1972 günlüğünden (5): Pek bilinmeyen 1972 Macaristan isyanı
Anatoliy Çernyayev'in 1972 günlüğünden (6): Şostakoviç’in trajedisi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder